Qur'an'ın Rasul-i Ekrem Zamanı’nda Okunması
F A R K L I H A R F L E R
(Yedi Harf’le Nuzul Meselesi)
İlgili Literatür
Qur’an’ın İndiği Dil ve Lehçe
Yedi
Harf
"Harf"
Ne demektir?
"Yedi"
Ne demektir?
A-VECH KURAMI
B-LEHÇE ve ŞİVE YORUMU
C-EŞANLAMLI
KELİMELER YORUMU
Yedi
Harf, Qıraat Konusu ile İlgili Olmayabilir mi?
YENİ
BİR YAKLAŞIM
1-Hz. Peygamber'in Farklı Qıraatları Ayrı Ayrı Okumuş Olması
Meselesi
2-Qıraatlar’ın Ayrı Ayrı Okunmasına İhtiyaç Bulunması
Meselesi
3-Hz. Peygamber'in Konuştuğu Lehçe Meselesi
4-Qur’ân'ın Okunmasına Katkı Meselesi
Yedi
Harf Bugünkü Mushaflar’da var mı?
77.14/İbrahim 4
ayeti şöyle der: "Biz Her
Peygamber'i, ancak kendi Qavmi’nin dili’yle gönderdik."
Aşağıdaki Ayetler’de Qur'an'ın Arab Dili’yle wahyedildiğinden
bahsedilir:
48.20/TaHa 113:Böylece
biz O'nu, Arapça bir Qur'an olarak indirdik ve O'nda
korkulacak Şeyleri Türlü Şekillerde açıkladık umulur ki
ittiqa ederler ya da onlar için Öğüt olarak düşünme/zikr
oluşturur.
51.26/Şuara 192-195:"
Bu Qur’ân Alemler’in Rabbi'nin İndirmesidir. Uyaranlardan
olasın diye, onu Cibril, Açık bir Arap Dili’yle senin
Qalbine indirdi."
57.12/Yusuf 2:
‘Biz onu anlayasınız diye Arapça bir Qur’ân olarak indirdik.’
64.39ez-/Zümer28:
Çarpıklığı olmayan Arapça bir Qur'an'dır. Umulur ki ittiqa
ederler.
66.41/el-Fussilet 3:Bilen
bir Qavim için Ayetleri Fasıllar halinde açıklanmış Arapça
Qur’an olan bir Kitap'tır.
67.42/eş-Şura 7:İşte
Biz sana, böyle Arapca bir Qur'an wahyettik. Şehirlerin
Anasını ve Çevresinde olanları uyarman için ve kendisinde
kuşku olmayan Toplanma Günü'yle de uyarman için. Bir Bölümü
Cennet’te, bir Bölümü de Çılgınca yanan Ateş’in
içerisindedir.
6843./ez-Zuhruf 3:Gerçekten
Biz onu, belki aqlınızı kullanırsınız diye Arapça bir Qur'an
kıldık.
71.46/el-Ahkaf 12:Bundan
önce de, bir Önder ve bir Rahmet olarak Musa'nın
Kitab'ı var. Bu, da, zulmedenleri uyarmak ve İhsan’da
bulunanlara bir Müjde olmak üzere, Doğrulayıcı ve Arapça bir
Dil ile olan bir Kitap'tır.
İlgili Literatür:
Ulumu’l-Qur’an üzerine yazılan Eski ve Yeni bir çok
Eser’in en Girift Konuları’ndan biridir. Yedi
Harf, Yedi Qıraat
üzerine geliştiriln bir çok Açıklayıcı Kuram, Konu’nun daha
da karışmasına Sebeb olmaktadır. Genellikle bu ve
İrtibatlısı olarak İlgili Kitaplar’da Ele alınan Konular
şöyledir: Lehçeler, Qıraatler, Qur’an’ın Kaç Harf (Lehçe)
üzerine Nazil olduğu, Yedi Harf Meselesi, Mütevatir
Qıraatler’le Yedi Harf İlişkisi, Qıraat İlmi ve İlgili
Konular, Sened Yönünden Qıraat’in Çeşitleri, Qıraat’ın
Tedwini ve Rawileri’yle Meşhur Oluşunun Sebebleri, Resm-i
Osmanî ve Qur’an’ın Noktalanması, Qur’an’ın yazıldığı Lehçe
ve Yazı Türü, Osmanî Mushaf’ın Noktalanma ve Harekelenmesi,
Qur’an’ın Cem’i, Qıraat-ı Seb’a, Yedi Harf üzerine Nuzul,
Qur’an’ın Uslubu, Qur’an’ın Cem’i, Qur’an Ahdi Risalet’te
yazılmıştır, Mushaf’ın Tertibi, Qıraat ve Qurra,
İhtilafu’l-Mesalif, , Nebewi Dönem’de Qur’an’ın Yedi
Qıraat’la Okunabilme Ruhsatı, ‘Qur’an Yedi Harf üzere Nazil
olmuştur’ Hadis’indeki Yedi ve Harf Kelimeleri’nin Manaları,
Osman’ın Cem ederken sadece Mütewatir olanı Cem
edişi, bir Harf’in Ref’ veya Nasb’la okunmasındaki
İhtilaf’ın Ahrufu Seb’a Kapsamına girmeyişi, Meşhur Qıraat
İmamları’nın Qıraatleri’nin Yeterli olduğu, İlmi
Otoriteler’den ileri gelen Qıraatler’in Osman’n
Mushaf’ına Uygunluğu, Osman’ın Mushafı’nın Hattına
Muhalif sayılmayan Qıraatler, Qıraatler’in Dil Kuralları’na
değil Sağlam Naql’e dayandığı, Qıraatler’in Riwayet’e değil
İctihad’a dayandığını İddia edenler, Yedi Qıraat
İmamları’nın Senetleri’nin Mütevatir veya Ahad oluşu, Şaz
Qıraatlar’ın incelenmesi, Peygamber’den Sıhhatli bir Şekilde
naqledilen Qıraatleri Qabul etmenin Wacib olması,
Fıqıhcılar’ın İhtilafları’ndan kaynaklanan Qur’an’ın
İhtilafı, Qıraatleri Kişilere Nisbet etmenin Anlamı,
Qıraatler’in İhtilafı’nın Çeşitleri ve Sonuçları,
Qıraatler’in Teqatürü ile İlgili Görüş ve Değerlendirmeler,
Qur’an’ın Yedi Harf üzere Nazil oluşu, Qıraat ve Qurra, Yedi
Harf üzere Nuzul, bu Konu’yla İlgili Eleştiriler ve son
olarak Qıraatler ve Yedi Qıraat İmamları’nın
Biyografisi.,Yedi Harf ve Qıraat Meselesi, Qur'an'ın Yedi
Harf üzerine inmesi ve okunması, Qur’an’ın Yedi Harf üzere
Nazil oluşu...’
Qur’an’ın İndiği Dil ve Lehçe:
Hz. Rasûl Arabların Qureyş Boyu’ndandı. Bu nedenle
Qur’ân'ın Merkezi Lehçesi Qureyş
Diyalektiği’dir .
Mushaf'ın
Derlenmesi Sırasında Osman ibnu Affan Komisyon'un
Dikkatini bu Nokta’ya çeker: "Siz, Zeyd ile Qur’ân'da
herhangi bir Şey Hususunda İhtilaf’a düşerseniz onu Qureyş
Lisanı ile yazınız."
Bu Merkezi Lehçe dışında Ebu Bekr el-Wasıtî
(431/1039) Qur’ân'da yer yer 40’a Yakın Diğer Lehçeler’in
Sözcükleri’nin de görüldüğünü kaydeder.
Ayrıca Diğer Diller’den Arabça’ya geçip kimi
Arablaşmış Kelimeler’de Qur’ân'da yer alır.
İbnu Hibban (354/965), İbnu
Kesîr
(774/1373)
gibi
kimi Alimler Muhatab’ı Mekkeliler olan 54/el-Qamer 7
Ayeti’ni, Farqlı Qıraatlar’ın Wahiy olduğunun Delili olarak
kullandılar. "Biz Qur’ânı tezekkür edilebilmesi için
kolaylaştırdık, o halde tezekkür eden yok mu?"
6/el-En'am 137 Ayeti’nde İbnu Amir (118/736)
okuduğu Qıraat’i savunurken, İbnu'l-Müneyyir
el-İskenderî (683/1284) şöyle der: " Peygamber bu
Qıraati kendisine indirdiği Şekilde Cibril'e
okumuştur. Sonra onu Mütewatir olarak Riwayet eden
İmamlar’ın Sayısınca okumuştur."
Bu Açıklama Peygamber'in Wahyi Farqlı Okuma
Biçimleri’nde aldığı ve öylece okuduğu İnanışı’nın
Ürünü’dür. Abdulvehhab es-Sübkî (771/1370) şöyle
der: " 7 Qıraat üzerine bina edilen 3 Qıraat Din’de Zarurî
olarak bilinmemektedir ve Rasulullah'a inmemiştir."
İbnu'l-Cezerî: "Qur’ân İmale ve
Tefhim ile inmiştir. Allah Qur’ân’ı İmale ile indirmedi
diye İddia edebilen Kişi yanılmaktadır. Bunun gibi,
Hemze’nin, Naqil ve İdgamlı Okunuşları’ndaki gibi
yumuşatılarak, Ra ların inceltilerek ve lamların
kalınlaştırılarak okunmasının Yedi Harf’ten
kaynaklandığı ve Araplar'ın Lehçeleri’nde de bulunduğu
bilinmektedir."
"Arap Qabileleri arasında Kelimeleri ve Harfleri’ni
Telaffuz’da Farqlılık bulunmaktaydı. Onların arasında
İdgam eden-İzhar eden, İhfalı ve
İhfasız konuşan, İmale yapan, Fethalı
söyleyen, Tefhim eden-Terkık eden, Medli
konuşan- Qasır yapanlar’la daha bunun gibi Çeşitli
Konuşma Farqlılıkları gösterenler vardı. İşte Allah,
İnsan’ın kaçınması zor olan bu Farklılıklar karşısında,
Qur'an'ın getirmiş olduğu bu Din Yolu’nu, girmek isteyenlere
kolaylaştırmak bakımından ve bu Din’de her zaman Kolaylık
Dini olduğu için Peygamber'ine Qur'an'ı her Qabile’nin kendi
Lehçe ve Şivesine göre okutmasını emretti."
Yine İbnu Cezerî der ki: ‘Sabit olduğu gibi
Qur’ân, Yedi Kapı’dan Yedi Harf üzere inmiştir. Qur’ân’dan
önceki Kitaplar ise bir Kapı’dan bir Harf üzere inmiştir.
Bunun sebebi Diğer Peygamberler kendi Qavimlerine
gönderilmişlerdi. Rasulullah ise Beyaz, Siyah, Arap, Arap
olmayan Bütün Milletler’e gönderildi. Qur’ân kendi
Dilleri’yle gönderilen Araplar’ın Lugatları değişikti.
Onlardan birine kendi Lugatı’ndan diğerinin Lugatı’na
geçmesi zordu, hatta onlardan bir Kısmının buna Gücü yetmez
ve öğrenemezdi. Hadisler’de de İşaret edildiği gibi onların
arasında Kitap okumasını bilmeyenler vardı. Eğer onların
Dilleri’ni bırakmaları ve başka Lisan’a geçmesi istenseydi
bu, altından kalkılmaz bir Yük olacaktı.’
437/1045 Mekkî: " İmamların Tercihleri’nin
Büyük Çoğunluğu, Üç Esas’ın kendisinde bulunduğu
Qıraatlar’dır: Arapça'ya ve Mushaf'a uyması yanında Halq’ın
okuduğu Qıraat olmasıdır. Qıraat İmamları’nın Tercih ettiği
Qıraat, Medineliler'le Kufeliler'in okunmasında Birlik
sağladığı Qıraatlar’dır. İşte bu Durum, onlar için Tercih
yapmayı gerektiren Güçlü bir Delil’dir. Bazan da Harameyn
Halqı’nın okunmasında Birlik sağladıkları Qıraat’ı Tercih
etmişlerdir. Bazan da Asım ile en-Nafî'nin
okunmasında Birlik Sağladıkları Qıraatları Tercih
etmişlerdir. Bu iki İmam’ın Qıraatı, Qıraatlar’ın En
Üstünü’dür. Sened İtibariyle en Sahih olanı ve Fasih
Arapça’ya en Uygun olanıdır. Özellikle Ebu Amr ve
el-Qisaî Kıraatları Fasih olarak okunan Qıraatlar’dır."
444/1052 Ebu Amr ed-Danî:
" Çünkü Qıraat, Qabul edilmesi, kendisine dönülmesi
ve uyulması Gerekli olan bir Sünnet’tir."
794/1391 ez-Zerkeşî: " Bu Mesele böyledir. Çünkü
Qıraat Rasulullah'tan Riwayet edilen bir Sünnet’tir.
O'ndan Riwayet edilmeyen Okuyuş Qıraat olmaz."
685/1285 el-Beydavî'de Qıraatlar’da Wahiy
Unsuru görmez. 5/el-Fatiha'da "Melik"i Qıraatını Tercih
eder, bunun Harameyn Qıraatı olduğunu söyler.
et-Taberî
(310/923)de benzeri Tercihler’de bulunur. 9/et-Tewbe 100 de
"vel-Ensar" kelimesinin hem Meksur, hem de
Merfu olarak okunduğunu belirttikten sonra "Merfu
Qıraati Tawsib ettiğini" belirtir. 109. Ayet’te geçen
( ) Kelimesi’nin hem Ma'lum hem Mechul
Sigası’yla okunduğunu ve bunların Sahih Qıraatlar olduğunu
belirttikten sonra, Ayet’teki ( ) Sıla Kelimesi’nin
Mevcudiyeti’ni Dikkate alındığında bu Kelime’nin, Ma'lum
Siga ile okunması benim Hoşuma gider" der.
İbnu Hanbel de Hamza Qıraatı
hakkında: "Medler’in uzatılarak okunması ve benzeri
Farqlılıklar Hoşuma gitmiyor" der.
Ebul Hasan Ali ibnu Abdulqafî "Bu 10
Qıraat’ın kendi aralarında birbirlerinden Farqlılık gösteren
her bir Harfi’nin Peygamber'e indirilmiş olduğunun Din’de
açıkca bilindiği Gerçeğine ancak bir Cahil Karşı çıkabilir."
der.
Yedi Harf:
es-Suyutî
Wahy’in Yedi Harf’le İnişi üzeine 21 Sahabe’yi
Tanık getirir:
-Ubey ibnu Qa'b
Ubey ibnu Qab'dan gelen Riwayetler’in Sayısı
20 yi bulmaktadır. O'nun İbnu Mes’ud ile olan Okuyuş
Farqlılıkları’nı Hz.Rasûl'ün Hoş karşıladığı naqledilir.
Ubey'den naqledilen enteresan bir Riwayet’in
Özeti şöyle :"Mescid’de Farqlı Qıraat’te Namaz kılan
Kişileri Hz.Rasûl'e Şikayet ederler. Onları dinleyen
Rasûlullah hepsinin Okunuşunu da beğenir. Ubey bu
Durum’dan Rahatsızlık duyduğunu söyler. Hz.Rasûl O'na bu
tür Farqlı Okunuşları kendisinin Allah'tan Taleb ettiğini ve
Qabul edildiğini söyler.
-Enes ibnu Malik
A'meş'in Naqline göre bir keresinde Enes
ibnu Malik 73/el-Müzzemil 6 daki ( )
Kelimesini ( ) diye okumuştu. Yanlış
okuduğunu hatırlatanlara ( ) hepsi de birdir,
diye Cevap verdi.
-Huzeyfe el-Yeman
-Zeyd ibnu Erkam
-Semure ibnu Cündeb
-Süleyman ibnu Surad
-Abdullah ibnu Abbas
-Abdullah ibnu Mes’ud
İbnu Mes’ud'dan şöyle naqledilir:
"Qurra'nın Qıraatini dinledim ve onları birbirine
Yakın buldum. Öğrendiğiniz gibi okuyunuz. Münakaşa'dan
sakınınız. Bu sizden birinizin -gel- anlamında
" " ekbil, hellum, teala " demesi
gibidir.
İbnu Mes’ud'un 44/ed-Duhan 43-44 geçen "
el-Esim" Lafzını okuyamayan birine "Taamu'l-Facir"
okuması için İzin verdiği naqlederler.
-Abdurrahman ibnu Avf
-Ebu Hureyre
-Ummu Eyyub
-Osman ibnu Affan
-Ömer ibnu Hattab
-Amr ibnu Ebi Seleme
-Amr ibnu’l-As
-Muaz ibnu Cebel
-Hişam ibnu Hakem
-Ebu Bekre
-Nufey ibnu el-Haris
-Ebu Cuheym el-Ensarî
-Ebu Said el-Hudrî
-Ebu Talha Zeyd ibnu Sehl el-Ensarî
Ebu Talha Kanalı’yla naqledilen bir
Riwayet’te Ömer ile başkası arasında çıkan
İhtilaf’ta Hz.Rasul'ün "Rahmet Ayeti’ni Azab, Azab Ayeti’ni
Rahmet kılmadıkca Okunuş İhtilafları’na
Tolerans’la baktığı naqledilir."
Bunlara üç Sahabe daha eklenebilir:
-Ubade ibnu Samit
-Abdullah ibnu Umer
-Huzeyfe
Araştırmacı Yazar Abdussabur Şahin Yedi
Harfl’e İlgili 46 Riwayet’in 34 Tanesini Sened
bakımından Sağlam bulur.
.
"Harf" Ne demektir?
Kamus Yazarı şöyle der: ‘Harf, Herşeyin Ucuna, Kenarına,
Sivri ve Keskin Kıyısına, Dağ’ın En Yüksek Tepesi’ne, Hece
Harfleri’nden herbirine denir. 22/el-Hacc 11 de
‘İnsanlar’dan kimi de kıyıdan kıyıya İbadet eder’ denir.
Yani o kimseler Allah’a Bolluk’ta İbadet ederler, Darlık’ta
etmezler veya Şüphe içinde İbadet ederler veya Tam
inanmayarak İbadet ederler. Qur’ân Yedi Harf üzere inmiştir,
yani Arap Lugatları’ndan Yedi Lugat üzere inmiştir. Bunun
Manası ‘Her Kelime’de Yedi veya On veya daha çok Wecih
bulunur demek değildir. Bu Yedi Lugat Qur’ân’da Dağınık
olarak bulunmaktadır.’ Kamus Sahibi’nin bu Görüşü’ne
el-Beyhakî, Ebherî de katılır.
Hadisler’de Ala Kelimesi’ne Dikkat çekenler bunun
Wecih Anlamına geldiğini gösterdiğini düşünürler. Qur’ân’ın
Genişlik ve Kolaylık için Yedi Wecih üzere indirilmesime
İşaret’tir.
Kimileri yalnızca Eşanlamlı Kelimeleri Wahy Kapsamı’nda
görür. Böylece 10 Qıraat’ın Wahy’le İlgisi olmadığı
anlaşılır.
Bazı Alimler yalnızca Lehçe/Şive Ayrılığı olan
Qıraatları Wahy’le İlgili görürler.
Riwayetler’de Yedi Okunuş İzni’nin Mekke'nin
Fethi’ni takiben verildiği anlaşılıyor.
Farqlı Okunuşlar’ın Anlam’a yansıyan İhtilaflar’la
İlgili Örnekleri de bulunmaktadır.
Bir çok Alim "Yedi Harf’in" 7 Farklı Lehçe
olduğu Kanaatindedirler.
Ama hangi Lehçe? İlk Üç Lehçe dışındakiler
İhtilaflı’dır. Kimi Zanlar şöyle:
Qureyş, Huzeyl, Temim
Hewazin Hewazin Esed
Kinane Rabia Kinane
Yemen Ezd Dabbe
Sakif Sad b.Ebi Bekr Qays
Kimileri Yedi Harf’ten Maksat Yedi Şey’de
Değişme’dir, derler. er-Razî’nin
Tercih ettiği bu Görüş İbnu
Quteybe, İbnu’l-Cezerî, İbnu Tayyib, ez-Zerkânî
Tarafından Benzer Şekilde
savunuldu.
1.İsimler’in Müfred, Tesniye, Cemi, Müzekker,
Müennes olarak değişmesi. 23/el-Mü’minun 8 deki
emanetihim Kelimesi Vemi ve Müfred olarak okunmuştur.
2.Müzari, Mazi, Emir gibi Fiiller’in
Çekimleri’nin Değişmesi. 34/es-Sebe 19’daki Rabbena
Kelimesi münada olmak üzere Üstün ve Baid Kelimesi
Emir Fiili olarak okunduğu gibi Rabbüna Kelimesi
Mübteda olmak üzere Ötre, ve Ba’ade Kelimesi Ayın
Harfi’nin Şeddesi ile Fiili Mazi olarak okunmuş, Ba’ade
Cümlesi, Mübteda olan Rabbü Kelimesi’nin Haberi’dir.
3.Bir Harf’in Diğer bir Harf’le Değişmesi.
2/el-Baqara 259 daki Münşizüha Kelimesi Nun
Harfi’nin Üstün’ü ile birlikte hem Ze Harfi ile, hem
de Re Harfi ile okunmuştur. 56/el-Waqıa 29 daki
Talhın kelimesi Tal’ın okunmuştur. Veya bir
Kelime’nin diğer bir Kelime’yle Değişmesi, bu Değişme’nin
İsim’le Fiil arası’nda yapılmasının Farqı yoktur.
101/el-Qaria 5 deki Ke’l ıhni’l-Menfuş Ayetini
İbnu Mes’ud Ke’s-Sufi’l-Menfuş diye okumuş.
4.Taqdim ve Tehir’le Değişme. Bu da ya
Harf’te olur. 13/er-Ra’d 31 deki efelemyes’es
Ayeti’nin efelem yey’es okunması gibi. Ya da
9/et-Tewbe 111 deki feyaktulune ve yuktelune
Ayeti’ndeki 1. Kelime Malum, 2. Kelime Meçhul olarak
okunmasının Aksi olarak Kelimeler’in Yer değiştirmesi gibi.
50/Qaf 19 daki ve caet Sekretü’l-Mevti bi’i-Haqqı
Ayeti vecaet Sekterü’l-Haqqı bi’l-Mewti şeklinde de
okunmuştur.
5.İ’rab Şekilleri’nin Değişmesi.. 12/Yusuf
31 deki ma haza Beşeren Ayeti’ni İbnu
Mes’ud’un Ötre okuması gibi. 85/el-Buruc 15 deki
zü’l-Arşi’l-Mecid de’ki el-Mecid kelimesi zu
Kelimesi’nin Sıfatı olarak Ötre ve el-Arş
Kelimesi’nin Sıfatı olarak Esre okunmuştur.
6.Fazlalık ve
Eksiklikle Değişme. 92/el-Leyl 3 Ayeti’ndeki ve ma
halaqa’z-Zekere ve’l-Ünsa, ma halaqa Kelimeleri’nin
Hazfi’yle ve’z-Zekere ve’l-Ünsa Şeklinde okunmuştur.
7.Tefhim, Terkik, İmale, İzhar, İdgam gibi
Lehçeler’in Değişmesi. 79/en-Naziat 15 deki eta
ile Musa Kelimeleri İmale ile ve İmalesiz
okunmuştur.
"Yedi" Ne demektir?
Qadı Iyad (554/1149) ve Qasımî,
Yedi Sayısı’nın "Çokluk" İfade ettiğini belirtirler.
Yedi Sayısı’nın bu tür Kullanımı için İbnu Manzur'un
Lisanu'l-Arab'ına bakılabilir. Grek ve Romalılar'da
da Yedi Rakamı Çokluk İfade etmektedir. 9/et-Tewbe 108
Ayeti’ndeki 70 kere İstiğfar’ın Çokluğunu belirtir.
en-Nesefî, el-Merafî, Elmalı bu
Görüş’tedir.
Kimi Riwayetler’de 7 Sayısı yerine başka Sayılar’da
geçer. Riwayetler’de Yedi Harf’in ne olduğu tam
olarak açığa kavuşmuyor.
A-Wech Kuramı
276/889 İbnu Quteybe
290/902 Ebul Fadl er Razî
407/1012 Qadı Ebu Bekr ibnu't-Tayyib
437/1045 Mekkî ibnu Ebi Talib
444/1053 Ebu Amr ed-Danî
794/1392 Bedrüddin ez-Zerkeşî
833/1429 İbnu Cezeri
Abdulazim ez-Zerkani
İbnu Cezeri Tasnifi
m.1987 Subhi es-Salih İbnu
Cezeri Tasnifi
Herbirinin Tesbit ettiği Farklı Okuma Wechleri var.
Genelde bunu 7 Sayısı’yla sınırlamak için zorlanmışlardır. 7
Sayısı Çokluk olarak Tesbit ederlerse şu Sonuç çıkar.
1-Sabit Anlam ve Yazı, değişen Hareke
2-Sabit Yazı, değişen Anlam ve Hareke
3-Sabit Yazı, değişen Harf ve Anlam
4-Sabit Anlam, değişen Harf ve Yazı
5-Sabit Anlam, değişen Kelime
6-Anlam ve Yazı’nın değişmesi
7-Harf’in kendisine Yakın bir Mahrec’e İbdali
8-Ziyade ve Noksanlık
9 Taqdim ve Tehir
10-Tekil İkil Çoğul ya da Erillik Dişillik’te
değişme
11-Lehçe Telafffuz Farqlılıkları:
a) Feth-İmale
b) Terkik-Tefhim
c) Hemz-Teshil
d) Naqil
e) Sıla
f) İşmam
g) Teşhid ve Tahfif
Bazıları Tüm Qıraat
Farqlılıkları’nı Wahy’e dayandırmışlardır.
Ve bunları Farklı Tercihler’le 7 ye
tamamladılar.
Hadisler’de geçen
Tartışmalar’ın bunlar olduğu nereden bilinebilir?
Ömer ve Hişam
25/el-Furqan Suresi’ni nasıl Farklı okumuş olabilirler.
Bu Soru’yu irdeleyen Arif
Güneş şu Varsayımlar’da bulunur.
10 Qıraat İmamı 26 Kelime’de, 14 Qıraat
İmamı 30 Kelime’de bu Sure’de Farklı Okuma’da bulunurlar.
Son 4 Qıraat’ın Kelimeleri "hıcran",
"ya veyleti", "nuskıhı" ve "kamera"
dır.
hıcran 3
huzuvan 4
büşran 4
kameran 3
lem yekturu
3
yudaıfu 3
nuriyatina 3
Farqlı Qıraat’la okunmuştur. ,
Böylece 30 Kelime’nin Toplam 69
Farqlı Qıraat’la okunması Sözkonusu’dur.
huzuvan 4
tahsebu 3
kameran 3
lem yekturu
2,
Bu Qıraatlar Lehçe
Konusu’na girer. Bu Dört Kelime’de
ortaya çıkan 12 Qıraat Lehçe/Şive ile İlgili’dir.
Oysa bu iki sahabede Qureyşî’dir.
18 Kelime ise Fiil’dir.
ye'kulu da ya
Şahıs kipi
nuzzile
de Zaman sırası
nettehızu da Malum-Mechul kipi
lem yukteru da Sulasi-Mezid Bab
Farqlılığı
ve yec'alu da İ'rab Farqlılığı var.
Bunlardan Bazı Kelimeler’deki Bab Farklılığı
Örneğin teşaqqaqu ve liyezzekkeru ile
yudaafu olduğu gibi Lehçe Konusu olarak düşünülebilir.
Bunlarda Sözkonusu Sahabeler’de olmaması gerekir.
18 Fiil’in bir kısmının okunduğu Şahıs kipi
ve Malum, Mechul kipi Qıraat Farqlılıkları ile
İ’rab Konusu olan Farqlılıkları Arif Güneş Qur’ân'ın
okunmasını Kolaylaştırıcı olarak görmez.
B-LEHÇE ve ŞİVE YORUMU
İbnu Abbas'dan
naqledilir: "Qur’ân Yedi Lehçe üzere indi. Bunlardan 5 i
Hevazın Qabilesi’nin Ulyası olan Sa'd ibnu Bekr,
Cüşen ibnu Bekr, Nasr ibnu Muaviye ve Saqıf'tir.
2 si de Qureyş ve Huza'a'dır."
İbnu Ebî Dawud'un
(ö.316) Abdullah ibnu Fudale'den Tahriç ettiği
Riwayet: " Ömer, Örnek bir Mushaf yazmak isteyince
Arkadaşlarından bazılarını oturttu ve "Lehçe’de İhtilaf
ederseniz; onu Mudar Lehçesi’ne göre yazınız. Çünkü
Qur’ân , Mudar Nesli’nden bir
Zat’a indirildi." dedi.
Mudar’ın
Hz.Peygamber'in 18.Dedesi olduğu Riwayet edilir.
İbnu Abdi'l-Berr (ö.463) Mudar'ın
Nesli’nden çoğalan 7 Qabile’yi şöyle sayar: "Huzeyl,
Kinane, Qays, Dabbe, Teymu'r-Rabab, Esed ibnu Huzeyme
ve Qureyş."
İbnu Atıyye
(ö.383) Hz.Peygamber'in Qur’ân'ı Muhatapları’na kendi Lehçe
ve Şiveleri’yle Tebliğ ettiğini ileri
sürer :"Yedi Harf Konusu’nda Sahih olan Görüş, bunun
Arap Lehçeleri olduğudur. Çünkü Qureyş'in kullandığı bir
İbare’yi Huzeyl başka türlü, Sa'd ibnu Bekr
başka türlü kullanır." "Bu hususta Rasulullah'ın
yetiştiği Yer Önem arzetmektedir. Fakat Yer Tayini’nde
İhtilaf edilmiştir. Ben onları kısaca özetleyeyim:
Rasulullah, Qureyş Qabilesi içinde doğmuştur. Sa'd ibnu
Bekr Qabilesi’nde emzirilmiş, orada büyümüş ve Dil
Noksanlıkları’nı tamamlanmıştır. Dili de şu Kabileler’le
karışıktır: Kinane, Hüzeyl, Saqif, Huza'a, Esed, Dabbe,
Temim ve Qays."
Arif Güneş, Binası değişen Kelimeler’in 20
yi geçmediğini söyler. es-Suyutî, 7 Lehçe üzere Wahy
olması için Cibril'in Farqlılığa Konu olan Tek bir
Kelime’yi 7 defa söylemesini Garip bulur.
Normal olarak bir İnsan Kelime’yi ya İdgam
eder veya İzhar eder. Bunun gibi Kelime’yi ya
İmale ederek konuşur veya Fetha Hareke’yi Tam
söyler. Aynı Şekilde Kelime’yi ya Gunneli çıkatır
veya Gunnesiz. Herkesin Telaffuzu kendine Has’tır. Bazı
Kişiler bazı Harfleri Tefhim veya Tağliz ile
yani Kalın bir Ses’le söylerken diğer bazıları Terkik
ile konuşmaktadır. Bir kısım İnsanlar Cemi Mimi'ni
Sıla yapar bazıları ise Sukun ederek konuşur. Bütün bunlar
hep Lehçe ve Şive Farqlılıkları’dır. Bina'da meydana gelen
Değişme, Anlam’da Değişme oluşturmaz.
İbnu Abbas Riwayeti: "Qur'an Huza'a Ka'bı ve
Qureyş Ka'bı olmak üzere iki Ka'b’ın Lehçesi ile indi."
Bunun nasıl olduğunu soranlara "Çünkü Yurtları Aynı’dır.
Tabi Kuza'a, Qureyş'in Komşusu’dur. Bundan dolayı Lehçe’de
onlara Kolaylık sağlandı" dedi.
Hz.Osman Qur’ân'ı Mushaf’larda neşretmek
üzere Teşkil ettiği Yazım Heyeti’nin Qureyşli 3 Üyesi’ne
hitaben "eğer siz Üçünüz Zeyd ile herhangi bir
Kelime’yi Yazma Hususunda uyuşamazsanız, onu Qureyş Lehçesi
ile yazınız. Çünkü Qur’ân bu Lehçe üzere indi" der.
Qa'bu'l-Ensarî'den naqledilen bir Riwayet’te
İbnu Atıyye'nin, Qur'an'ın indiğini söylediği
Lehçeler’den Huzeyl Lehçesi ile inmediği, sadece Qureyş
Lehçesi ile indiği belirtilir: "Ömer, İbnu Mes'ud'un
"hatta hıne" ayetini "atta ıne" Şeklinde
okuyuşunu beğenmedi ve kendisine bir Mektup yazarak
"Qur’an’ı İnsanlar’a Qureyş Lehçesi ile okut, Huzeyl Lehçesi
ile okutma. Çünkü Qur'an Huzeyl Lehçesi ile inmedi" der.
Arif Güneş Ferş’te Farqlılıkları incelediği
1643 Kelime’den sadece 654 ü Lehçe ve Şive Konusu’ndaki
Farqlılıklar’la İlgili görür. et-Taberî'ninde
belirttiği üzere Çoğunluğu İbnu Abbas'a bir
kısmı Ömer ve Osman'a İsnad edilen bu
Riwayetler’in ortaya çıkışında "Qabilecilik Ruhu’nun Etkili
olduğunu düşünür.
C-EŞANLAMLI KELİMELER YORUMU
İkisi de Qureyş'den olan Ömer ile Hişam
ibnu Hakim'in 25/el-Furqan Suresi’ndeki
İhtilafları’nın Lehçe ve Şive ile İlgisi yoktur. Burada
Eşanlamlı Kelimeler kullanılır.
Ebu Hureyre Riwayeti."Rasulullah buyurdu:
"Bu Qur'an şüphesiz Yedi Harf üzere indirildi. Öylece
okuyun, Mahzuru yoktur. Ancak, Rahmet Ayeti’ni Azap ile,
Azap Ayeti’ni Rahmet ile bitirmeyin."
Ubey ibnu Qa'b
şöyle der: "Bir Ayet okudum. İbnu Mes'ud ise onu
Farqlı okudu. Nebi'ye geldim ve: "Bana Ayeti şöylece
okutmadınız mı? dedim. O da,
- Evet, her ikisi de İyi’dir, Güzel’dir, dedi. Ben,
Rasulullah'a "her iki Okuyuş’a nasıl Doğru denilenilir"
Şeklinde Fikir Beyan edince Göğsüme vurarak şöyle dedi: "
Qa'b'ın oğlu Ubey, Şüphesiz Qur'an bana okutuldu
ve bana "bir Harf üzere mi, yoksa iki Harf üzere mi" diye
soruldu. yanımda bulunan Melek "iki Harf üzere" dedi. Ben de
iki Harf üzere" dedim. Akabinde "iki Harf mi yoksa 3 Harf
üzere mi" diye sordu.
Yanımdaki Melek "üç üzere" dedi. Ben de "üç üzere" dedim.
Sonunda Yedi Harf’e ulaştı.
Her birisi Şifa Verici’dir, Yeterli’dir.
Rahmet Ayeti Azap ile, Azap Ayeti Rahmet ile bitmedikçe, sen
ister "gafuran rahimen", ister "semian alimen",
isterse "alimen semian" de. Allah
hakikaten öyledir."
Ebu Bekre Riwayeti: "Nebi şöyle buyurdu:
"Bana Cibril ile Mikail geldi. Cibril
"Qur'an'ı bir Harf üzere oku" dedi. Mikail
"artırmasını iste" dedi. O da artırmasını istedi. "İki Harf
üzere oku" dedi. Mikail "artırmasını iste" dedi. O da
Yedi Harf’e ulaşıncaya kadar
artırmasını istedi. Dedi ki, Azap Ayeti Rahmet ile, Rahmet
Ayeti Azap ile bitmediği sürece hepsi de Şifa Verici’dir.
Senin "teali, ekbil, helumme, izheb,
esri , kasdi ve İ’cel" Sözün gibidir."
et-Taberî, et-Tahavî gibi Alimler Yedi Harf’in bu
Örnekte olduğu gibi anlarlar.
Bu Riwayet’te Cümle Kelimeleri’nde Değişiklik ve
Eşanlamlı Kullanım İzni görülür.
Buna benzer Mushaf Yazısı’na
uymayan Şaz Sahibi Qıraatleri vardır.
Hadis, Qıraat Kitapları’nda bunlar bulunabilir.
İbnu Ebi Dawud'un Kitabu'l-Mesâhif'ini "Materials
for the History of the Text of the Qur'an"
Adıyla yayımlayan Arthur
Jeffery bunları sıralar.
Ömer
62/el-Cuma 7 Fes’avu Kelimesini faadu Şeklinde
İbnu Mes'ud
101/el-Qaria 5 Ke'l-Ihni Kelimesini
ke'l-Savk Şeklinde, 44/ed-Duhan
44 deki el-İsm Kelimesini el-Facir Şeklinde
okuduğu Riwayet edilir.
Hz.Peygamber öğrettiği bir Dua’da "Nebiyyike"
Kelimesi’ni Berra ibnu el-Azıb'in
Rasuluke diye değiştirmesini uygun
bulmadığı Riwayet eddilir.
Sufyan ibnu Uyeyne, Abdullah
ibnu Wehb et-Taberî, et-Tahavî,el-Askalanî,
İbnu Abdilber
bu Qıraatlar Wahy’e dayanmalı diye düşünürler, aksi halde
10/Yunus 15 Ayeti’ne Aykırı düşer.
Mushaf’a uyan Qıraatler’in ise Wahy’e Müstenid olmadığını
düşünürler.
el-Begavî
(ö.516) "Mushaf Yazısı’na uymayan Qıraatler’in Mensuh
olduğunu" söyler. es-Suyutî
şöyle der: "Nesh’in Fiili olarak Son Muqabele’de Waki olduğu
Hususunda Şüphe yoktur. Bundan dolayı Sahabe, son
Muqabele'de Qur’ân olduğu
Kesinlik kazanmış olanları yazmak ve onun dışındakileri
terketmek Hususunda İttifak ettiler."
Bu Açıklama İbnu Ebi
Dawud'un naqlettiği Riwayet’e Aykırı düşer.
Hz.Osman Cuhfe'ye kadar
ulaşmış bulunan Mısırlı İsyancılar’a şöyle der: "Qur'an'a
gelince, ben, Tefrika’ya düşmenizden korktuğum içindir ki
size yasaklamıştım; ancak istediğiniz Harf’e göre okuyunuz."
A.Güneş burada
kasdedilenin Mushaf Yazısı’na uymayan Qıraatlar’ın Okunma
İzni olduğunu düşünür.
ez-Zerkeşî,
Ebu Ömer'den (ö.429) "Mushaf Yazısı’nın okunmasına
İmkan vermediği Harfler’in, Ahad Haber’le Sabit olan Harfler
olması dolayısıyla Namaz’da okunamayacağı" İfade ettiğini
naqleder." İbnu'l-Cezerî'de
en-Neşr'de bu Görüş’ü benimser.
el-Mekkî
ise (ö.437) "Ahad Haber’le Sabit olduğu halde Mushaf
Yazısı’na uymayan Qıraatlar’ın, Qur’ân olması Kesinlik
kazanmamıştır" der.
Subhi es-Salih: "Tewatur Haber’le bilinen
Harfler Mushaf’a yazılmış, bunun dışında kalan ve Ahad
Haber’le bilinen Harfler ise yazılmamıştır.
Çünkü Qur'an ancak Tewatür Haber’le
Sabit olmuştur."
Draz:" Mushaf, Qur'an'ı
Kerim'in Nihaî Şeklinde Mewcut olduğu Hususunda Sahabe’nin
İttifak ettikleri Qıraatleri Muhafaza etmekle beraber, Ferdî
olarak naqledilen ve bu Özelliği taşımayan her Türlü Qıraat
Şeklini de reddetmiştir."
A.Güneş
bu Yorum üzerine şunları yazar: "Böyle bir Yaklaşım’da,
Sözkonusu Riwayetler’le Mushaf’ın Bütünlüğü’nün korunmuş
olacağı Fikri Hakim’dir. Hem Qur’ân'ın Yedi Harf üzere
indirildiği Riwayetleri’ne, hem bu Riwayetler’e dayandırılan
Mushaf dışı Qıraatlar’a, hem de Mushaf'ın Sahih olarak
okunduğu Qabul edilen On Qıraat’e bir Halel gelmeden bu
Mesele’nin çözüleceği sanılır?" Bu
Yaklaşım’a göre Hareke’ye ve İmlasının yazılmama Nedeni de
bu Okuyuşlar’a İmkan vermek için olmaktadır.
Ebu Hanife
Qıraatlar henüz Tedwin edilmeden Qıraatler’in Mütewatiren
gelmediğini söylüyordu. et-Taberî
de Mushaf dışında kalan Qıraatleri Ahad olarak açıklamaz.
O’na göre o Qıraatler’in Muhafazası bir
Wecibe olmadığı için Mushaf'a yazılmadı.
" Diğer 6 Harf neshedilmemiştir.
Mushaflar’ın neşredilmesi sırasında
unutulmuş da değildir, bilinmekte ve okunmakta idiler.
Yalnız 7 Harf’in hepsini korumak Wecibe
olmadığı için Sahabe, Mushaf’ı sadece Qureyş Harfi’ne göre
düzenlemiştir."
Yedi Harf dışında Sayılar’dan
da bahsedilir. Hakim Nisaburî
, Semüre ibnu Cündeb'den Tahric ettiği Hadis
şöyle: " Rasulullah şöyle der: "Qur’ân Üç Harf üzere
indirildi."
Yedi Harf, Qıraat Konusu ile İlgili Olmayabilir mi?
İbnu Mes'ud
Riwayeti:" İlk Kitap bir Kapı’dan bir Harf üzere inerdi.
Qur'an ise Yedi Kapı’dan Yedi Harf üzere indi: Zahir, Amir,
Halal, Haram, Muhkem, Müteşabih ve Emsal. Helal’ını Helal,
Haram’ını Haram Qabul ediniz. Emredildiğinizi yapınız.
Yasakladığınızı bırakınız. Hikayeleri’nden İbret alınız.
Muhkem’i ile Amel ediniz. Müteşabihleri’ne inanınız. Ve "
biz, Qur’ân'a inandık, hepsi Rabbimizin katındandır"
deyiniz."
Bu tür Qıraatdışı Yedi Harf Tasnifleri’nde de İhtilaf
çoktur:
a)Emir,Nehy,Helal,Haram,Muhkem,Müteşabih,Emsal,
b)Wa'd,Wa'id,Halal,Haram,
Mewaiz, Emsal, İhticac
c)Muhkem, Müteşabih,
Nasih, Mensuh, Husus, Umum, Qasas gibi.
YENİ BİR YAKLAŞIM
Sa'dan en-Nahvî
(ö.231): "Qur’ân'ın Yedi Harf üzere indirilmesi İfadesi’nin
Mahiyeti anlaşılamadı ve bununla ilgili Hadis ve
Rivayetler’den nelerin kasdedildiği açık bir şekilde ortaya
konulamadı." Der.
1-Hz. Peygamber'in Farqlı Kıraatları Ayrı Ayrı
Okumuş Olması Meselesi
Ebu'l-Leys Semerkandi:" Bir Ayet İki
Qıraat’le okunabiliyorsa, ikisini de Allah söylemiş midir?
Bazıları, Yüce Allah, İki Qıraat’la
okunmakla birlikte, sadece birisini söyledi, demişlerdir.
Bazıları ise, hepsini de söyledi,
demişlerdir. Bize göre Doğru olanı
eğer
her iki Qıraat’ın birbirine Aykırı olacak şekilde Tefsir’i
Mümkün oluyorsa Allah ikisini de söylemiştir.
Bu Durum’da her iki Qıraat başlı başına
bir Ayet konumundadır. Mesela
"2/el-Baqara 222 vela tekrubuhunne hatta yethurne'nin
hatta yetetehherne" diye okunması gibi.
Eğer her ikisinin Tefsiri de aynı ise mesela el-Buyut,
el-Biyut (2/Baqara 189) gibi, birisini söylemiş, bununla
birlikte Lisanları’nın Alışık
olduğu Tarz’da her kabilenin farklı kıraatları okumasına da
izin vermiştir."
Riwayetler’de 7 Harf’le
indirilmeden bahsedilir ama Hz.Rasul’un 7 Harf’le
okuduğundan bahsedilmez.
2-Qıraatlar’ın Ayrı Ayrı Okunmasına İhtiyaç
Bulunması Meselesi
Kelime’nin Tek bir Tarz’da
Tebliğ edilmesi halinde anlaşılmıyorsa diğer bir Tarz’da
kullanılmasına İhtiyaç duyulur.
Bu da Eşanlamlı ile giderilir. 14
Qıraat içinde bu tür bir Okuyuş bulunmamaktadır.
Hz.Rasul’un Qıraatı Hangisi idi.
el-Beydavî 5/el-Fatiha 4
deki Meliki Qıraatı’nda Haremyn İmamları’nın
Okuyuşunu Tercih eder. Oysa onların
Okuyuşlarında da İhtilaflar vardır.
3-Hz. Peygamber'in Konuştuğu Lehçe Meselesi
Qureyş’ti. O yalnız bu
Lehçe ile okumuş olmalı.
4-Qur’ân'ın Okunması’na
Katkı Meselesi
Bu Fikir 15/el-Hicr 9 ile çeliştiği için
Mushaflar’a bir Naqısa getirebileceği Şeklinde görüldüğü
için Qıraat Farqlılıkları’na
Wahy Boyutu getirildi. Riwayetler Katkı
Fikrini İzale etmek için geliştirildi.
Hz.Rasul Tek bir Qıraat ile
okumuş olursa Farqlı Qıraatları İzah zorlaşacak.
10 Qıraat içinde Lehçe Şive Ayrılığı
dışında Kelime ve Anlam Değişikliği olanlar bulunuyordu.
Ebulleys’e bakılırsa bu ikisini
de Hz.Rasul okumuş olmalı. Bu
az sayıda Qıraat için Sözkonusu
olabilir. O zaman birini Terk etmekte Hakkımızın olmaması
gerekir.
ez-ZerkanÎnin
kendine göre bulduğu Çözüm: " Bir Qıraat, bazılarına göre,
Mütewatir olduğu halde bazılarınca Mütewatir olmayabilir.
Bu Durumda yapılacak İş, her
Müslüman’ın, naqleden Rawi’ye göre Mütevatir olsa bile,
kendisinin Ahad Haber’le Riwayet edildiğini Qabul ettiği
Qıraat’la yetinmeyip kendisince de Mütevatir olan Qıraatı
okumasıdır. Nitekim eş-ŞafÎ
(ö.204) kendisine göre Mütevatir olana Aykırı olduğu için
Sahih olmasına rağmen Maliki Qıraatini reddetti. "bu
Farklı Qıraatları Peygamber'in okuduğu Qabul edilmezse,
İlgili Hüküm Şer'i Dayanak’tan Yoksun kalacağı Endişesi var.
Farqlı Wıraatlar’dan çıkarılan Faqklı Hükümler’in, bir
kısmının, gerçekte Qur’ân'a dayanmamış olduğu Sonucunun
çıkarılabileceği Endişesi.. Gerçekleri
görmezden gelmeye çalışmak, Farqlı Qıraatlar’ın hepsini
Peygamber'in okuduğunu İddia etmekten daha da Tutarsız’dır.
Bu bilineni saklamakla aynı şey’dir.
Acı İtirafı
kabul
etmemek. A.G.nin vardığı Sonuç bu.
Yedi Harf Bugünkü Mushaflarda var mı?
Cumhur Şu Deliller’e dayanarak Evet der:
1.Bu Ümmet’in bu Yedi Harf’den herhangi bir Şeyin
naqledilmemesi Caiz değildir.
2.Ashab, Ebu Bekir Zamanı’nda toplanan
Mushaf’tan, Osman’ın yazdırdığı Mushaflar üzerinde
İcma etmişlerdir.
3.Ebu Bekir’in yanındaki Mushaf Yedi
Harfi toplamış bulunuyordu. Bu Mushaf’tan Osman’a
Nisbet edilen Mushaflar’ı da Yedi Harf’le olduğu gibi
yazdırılmıştır.
4.Rasulullah’ın düşündüğü Zorluk Salt kendi
Zamanına Mahsus değildir.
5.Çoğaltılan Mushaflar da Yedi Harfi içine
alıyordu.
et-Taberî Yedi Harf’in Ebu Bekr ve
Ömer Zamanı’nda var olduğunu, Osman Zamanı’nda
bir Harf üzere kısaltıldığını düşünür. ez-Zerkeşî
Menahil’de Yedi Harf’i Osman’ın Mushaf’ının
kapsadığını düşünerek açıklar: ‘Bu Mushaflar’ın her birinin
hattı bu Yedi Harf’ten hepsini veya bazısını kapsamaktadır.
Netice olarak bu Mushaflar’ın hepsi Yedi Harf’ten Hali
değildir. 23/el-Mü’minun 8 Ayeti Örneğin Noktasız Harekesiz
bir Mushaf’ta emanatihim Kelimesinin hem Cemi
hem de Müfret okunmasına Müsaid’dir. Kelime’nin
üzerinde Cemi okunacağına dair İşaret
eden Küçük bir Elif bulunuyordu, der.
et-Taberî’nin
İhtilaf’ın Tek Harf’te Karar kılınması ile çözüldüğü
Görüşüne, bunun Rasulullah’ın Aksi ile İhtilafı Çözme
Geleneğine Uygunsuzluk Gerekçesiyle karşı çıkıldı. Yine kimi
Harfleri okuyamama bugün de bir çok Millet için geçerli.
eş-Şatıbî ise Ebu Bekr Mushaf’ında 1.
Görüş’e, Osman’ın çoğalttıklarında ise İkinci Görüş’e
katılır.