MUSHAF’IN OKUNMASI

 

TERTÎL:

TECWİD:

TERCÎ:

TAHZİN:

WAQF ve İBTİDA:

Qıraatlar’ın Yedi Harfce İçerilmesi:

Sahabi Qurra:

Qıraat İmamları:

Bugün Yaygın Olarak Kullanılan üç Qıraat

Qıraatler Üzerine Yazılan Eski Literatür:

10 Qıraat:

 

A- USULÎ FARQLILIK

1- Med’li- Qasır’lı Qıraatler:

2-Sakin Nun ve Tenwin:

3-Harfler’in Birbirleriyle Bağlantılı Okunması :

4-Hemze'nin Okunması:

5-Wasıl Yapma:

6-Waqıf ve Sekte:

7-İzâfet Ya'sı:

8-Tefhim, Tağliz ve Terkik:

9-İmale’li-Fefha’lı Okumalar:

0-Hu ve Hum Zamirleri:

 

B-    FERŞ’TE FARQLI OKUMALAR

Kıraatlarla İlgili Tablolar

 

QUR'AN QIRAATI'NIN TEDRÎS YERLERİ

 

Medreseler: Daru’l-Qur'an/ Daru'l-Qurra:

1-Reşaiyye Daru'l-Qur'an'ı:

2-İbnu Münca Daru'l-Qur'an'ı:

3-Sencariyye Daru'l-Qur'an'ı:

4-Cezeriyye Daru'l-Qur'an'ı:

5-Delamiye Daru'l-Qur'an'ı:

6-Sabuniyye Daru'l-Kur'an'ı:

7-Haydariyye Daru'l-Qur'an'ı:

 

Yeni Qıraat Kitabları:

Türkçenin Bozuk Qıraatları Üzerine Bir Okuma Parçası

 

 

          Ses Kayıt Cihazları olmamasına rağmen, Qur'an'ın İlk Okunuşu’ndaki Orjinal Fonetiğe bugün Sahibiz.

 

         TERTİL:

 

         73/el-Müzzemmil 4:" Qur'an'ı Tertil ile oku".

 

         Qur'an'ın Her Ayeti’nin  Sonu’nda durarak okumak, onun üzerinde düşünmeyi İmkan dahilinde kılar. Bu nedenle Hz.Rasul bu tür Okuyuşu örnekledi:

         Hanımları Hafsa ve Ümmü Seleme anlatırlar: "Rasulullah Qur'an'ı Ayet Ayet okurdu. Yani "Bismillahirrahmanirrahim" der waqfederdi. "Elhamdulilllahi Rabbi’l-Alemîn" der waqfederdi. "er-Rahmani’r-Rahim" der waqfederdi. "Maliki Yevmi’d-Din" der waqfederdi. " [1]

         Enes ibnu Malik'e O'nun Okuyuşunu sorduklarında şöyle Cewap verdi: "Uzatılması gereken Harfleri uzatırdı. Besmele’yi okuyarak Allah'ın lam'ını, Rahman'ın mim'ini uzatarak okurdu."[2]

         er-Râzî, Ayet’teki Tertil Masdarı’nın, Emr'in Wucub’unu Tekid etmek ve Qur'an okuyan kimseye, Tecvid’in Muhaqqaq gerektiğini göstermek için geldiğini söyler.[3]

         Tertîl, Ahenk ve İntizam demek. Qur'an Harfleri’nin Haqqını vermek, Acele etmemek. Bu Mana’da Teressül Kelimesi de kullanılıyor.

         Hz.Rasul, bu Tertil Okuyuşu’nda başarılını olanları diğerlerine Örnek gösteriyordu.  İbnu Mes'ud bunlardandır.[4]

 

         TECVİD:

 

Tertîl Kelimesi Tecvîd'i de içine alıyor olmalı. Ali Tertl'i soranlara şöyle Ce­wap vermişti: " Tertîl, Harfler’in Tecwid’ini ve Waqfları’nı bilmektir." [5] Bu Kelime İbnu Mes'ud'dan gelen bir Riwayet’te de yer alıyor: "Qur'an'ı Tecwid üzere okuyunuz, Güzel Ses’le süsleyiniz."[6]

         İbnu Cezerî (ö.833/1430)  şöyle der: " Tecwid’i öğrenmek, ona Riayet’le Qur'an okumak Wacib’dir, lazım’dır. Kim Qur'an'ı Tecwidsiz okursa, Günahkar olur. Çünkü Allah Qur'an'ı Tecwid’le indirdi ve bize kadar da böylece geldi"[7]

 

         TERCÎ:

 

         Sözel Anlamı "Geri çevirme, döndürme" olan bu Kelime Avaz’ı Boğaz’da Tekrar etmek, Qur'an'ı Nağme ile okumak Anlamına kullanılıyor. Güzelleştirme, dinlenmeye Hizmet eder. Ama bu Nazm’ı Bozucu bir Hal almamalıdır.

         Abdullah ibnu Mugaffel naqleder:" Rasulullah Dişi veya Erkek Deve üzerinde Yol alırken; 48/el-Feth Suresi’ni veya bu Sure’nin bir kısmını Hoş bir Qıraat’la okuyor ve Terci yapıyordu."[8]

         Müslim bu Olay’ın Mekke'nin Fethi Günü olduğunu söyler.[9] Bunun Deve’nin Yürüyüşü’nden ileri geldiği söylenir.[10]

         Bir çok Riwayet Kitabı'nda[11] Farqlı İfadeler’le naqlettiklerine göre Rasulullah Güzel Ses’le Qur'an'ın süslendirilmesini istemiş, Nağme ile okuyanları Hoş karşılamamış ve Güzel Ses’le Qıraat’ı Tawsiye etmiştir. Yine O'nun Sözü: "Ey Ebu Musa, muhaqqaq sana Dawud Peygamber'in Nağmeleri’nden bir Nağme verilmiştir"  [12]

         Dönem’in Güzel Okuyucuları arasında Ebubekr,  İbnu Mes'ud, Sâlim, Uqbe ibnu Amir, Ebu Musa, Useyd ibnu Hudayr'ın İsimleri geçer.

 

         TAHZİN:

         Kederlendirme, tasalandırma, Hüzün’le Okuma demek. Ağlama Hissini doğuran bir Hudu ve Huşu'yu Yakalama. Hz.Rasul’un İbnu Mes'ud'u dinlerken ağladığı anlatılır. Şöyle buyu­rur: "Şüphesiz Qur'an Hüzün’le inmiştir, okurken ağlayınız, şayet ağlayamazsanız, ağlamaklı bir Tavır’la okuyunuz."[13]

         Ömer’in bir Gün Sabah Namazı’nda 10/Yunus Suresi’ni okurken Göz Yaşları döktüğünde Arka Saftakiler  bunu işittiler.[14]

 

         WAQF ve İBTİDA:

 

         Metnin Noktalaması’na Riayet etmektir. Konuşma, Anlaşılmazlık’tan, Sıkıcılık’tan böyle kurtarılır. Bu Konu’da İlk Eserler Hicri 100lü Yıllar’ın  Sonları’na doğru yazılmaya başlandı.[15]

         1.Waqf-ı Tam: Örneğin Besmele sonrası[16] 1/el-Fatiha'nın 3.Ayeti’nden sonra[17]

         2.Waqf-ı Kâfî: Örneğin 1/el-Fatiha'nın 1. Ayeti’nden sonra[18]

         3-Waqf-ı Hasen:Örneğin, 1/Fatiha'nın 2. Ayeti’nden sonra[19]

         4-Waqf-ı Kabih: Rasulullah'ın, Azab Ayeti’nden sonra Rahmet Ayeti’yle, Rahmet Ayeti’nden sonra da Azab Ayeti’yle waqfetmeyi Men etmesi, bu tür Tilawet’in Kabih olmasındandır.[20]

         Hz.Rasul Qur'an okurken, bazı Yerler’de Dewamlı durmuş, bazı Yerler’de ise Dewamlı olarak geçmiştir. Bazı Yerler’de ise bazen durmuş bazen geçmiştir.

         ez-Zerkanî şöyle der:" Dewamlı waqfettiği Yerler Fâsıla Yerleri, Dewamlı waslettiği Yerler ise , Fâsıla’nın bulunmadığı Yerler’dir. Bir Seferinde waqfettiği Yer’i, diğer bir Seferinde wasletmesi Hususuna gelince, bunda iki İhtimal üzerinde durmak İcab eder: Bunlardan ilki, Rasu­lullah waqfetmekle; waqfettiği Yer’de Fâsıla'nın yahut Waqf-ı-Tamm'ın bulunduğunu anlatmak istemiş veya İstirahat için durmuştur. Diğer Husus ise, Rasulullah bir Seferinde waqfettiği Ye­ri, ikinci bir Seferinde wasletmekle, herhangi bir Fâsıla'nın bulunmadığını anlatmak istemiş veya önce Fâsıla’nın bulunduğunu bildirmiş, sonra waslederek her iki Şekilde de, Qıraat’ın Caiz olduğunu göstermiştir. (...) Rasulullah'ın bundan Gayesi, Fasl ve Wasl Mahalleri’ni Tayin et­mektir."[21]

 

         Qıraatlar’ın Yedi Harfce İçerilmesi:

 

         Yedi harften çoğu husus kıraatlarda bulunmaz.

         el-Kıraetü kelimesinin çoğulu el-Kırââtü olup qarae’nin mastarıdır.

 

Sahabî Qârîler:

 

Ubeyy ibnu Ka’b

Zeyd ibnu Sabit

Ali ibnu Ebu Talib

İbnu Mes’ud

Ebu Musa el-Eş’ari

 

Halife Osman Dönemi’nde bu Qâriler ve çoğaltılan Harekesiz, Noktasız Mushaflar Çeşitli Merkezler’e dağıtıldılar.

ez-Zerkanî [22], Nuweyrî’[23]den naqlen şöyle der:          

Qur’an’ın Nakqi’nde İtimat Hafızlar’adır. Bundan dolayı Hz.Osman her Mushaf’ı, Mecbur olmadığı halde, çoğunlukla Mushaf’ın Qıraatı’na Uygun birisiyle göndermiştir. Her Şehir Halkı kendilerinin Mushaf’larında Yazılı olan Qıraat Wechi’yle okumuşlardır. Bu Mushaf’taki Qıraat Wechi’ni Sahabe’den öğrenmişler, Sahabe de o Qıraat Wechi’ni Rasulullah’tan öğrenmiştir. Sonra bunlardan bir Takım Kimseler Qıraatları öğrenmek için ayrılmışlardır, Qıraatları zapdedip Geceleri uyumamışlar, Qıraatları naqletmek için Gündüzleri çalışmışlar, sonunda bu Konu’da uyulan İmamlar ve Yol gösteren Yıldızlar olmuşlardır, kendi Beldeleri’nin Halq’ı Qıraatları’nı Kabul etmede İttifaq etmişler, Rivayetler’inin ve Dirayetleri’nin Sahih olmasında İki Kişi bile onlara Karşı İhtilaf’ta bulunmamışlardır. Bunlar Qıraat’la uğraştıkları için Qıraatlar’ı kendilerine Nisbet edilmiş ve bu Konu’da kendilerine İtimat edilen Limseler olmuşlardır. Bunlardan sonra Qıraat İmamları çoğalmışlar, Beldeler’e dağılmışlar, İmamlar birbirini Takip etmişler, Tabaqaları bilinmiş, Sıfatları birbirinden ayrılmıştır. Bunlardan Riwayet ve Dirayet’iyle Meşhur, Qıraat’ı Sağlam Kimseler olduğu gibi bu Wasıflar’dan yalnız bir Wasfı Tahsil etmiş ve bir Wasıf’tan daha fazla Wasfı Tahsil etmiş Kimseler de vardı. Bundan dolayı aralarında İhtilaflar çoğaldı, Anlaşma azaldı. O Wakit İslam Ümmeti’nin Mütehassıs Alimleri ve Yüce İmamları Hareket’e geçtiler. Güçlerinin yettiği kadar çalıştılar. Sahih ile Batıl’ın arasını ayırdılar, Harfler’i ve Qıraatlar’ı topladılar, Wecihleri ve Rivayetleri Nisbet ettiler. Koydukları Asıl Qaideler’e, açıkladıkları Esaslar’a göre Şaz, Kesir, Faz Qıraatlar’ın arasını ayırdılar.’   

                               

110/728  İlk 14      Ebu Said el-Hasan ibnu Ebi'l-Hasan Yesar Hasan el-Basrî   

190/805                  Şüca ibnu Ebi Nasr el-Belhî

240/854                  ed-Durî,Hafs ibnu Ömer el-Bağdadî (+)

118/736  İlk 7        Ebu İmran Abdullah ibnu Amir ed-Dımeşqî  el-Yahsubî    İbnu Amir[24] 

242/856                  İbnu Zekvan,[25] Abdullah ibnu Ahmed ed-Dımeşqî

245/859                  Hişam,[26] Hişam ibnu Ammar ed-Dımeşqî

120/738  İlk 7        Ebu Muhammed Abdullah ibnu Kesîr ed-Darî el-Mekkî  İbnu Kesîr[27] 

250/864                  el-Bezzi,[28] Ebu'l-Hasan Ahmed ibnu Muhammed (+)

291/903                  Kunbül,[29] Ebu Ömer Muhammed ibnu Abdirrahman    

123/740 İlk 7         Muhammed ibnu Abdirrahman el-Mekkî   İbnu Muhaysin

250/864                  el-Bezzî,Ebu'l-Hasan Ahmed ibnu Muhammed (+)

328/939                  İbnu Şenbuz, Ebu'l-Hasan

127-745  İlk 7        Ebu Bekr Asım ibnu Ebi'n-Necud el-Esedî el-Qufî Asım[30] (İbnu Behtele)       

180/796                  Hafs,[31] Hafs ibnu Süleyman el-Qufî

190(3?)/805           Ebu Bekr Şu'be ,[32] Ebu Bekr Şu'be ibnu Ayyaş el-Qufî

130/747 İlk 10       Ebu Ca’fer Yezid ibnu el-Ka'ka      Ebu Ca’fer[33] 

160/776                  İbnu Verdan, Ebu Musa İsa ibnu İbnu Verdan

170/786                  İbnu Cemmaz, Ebu'r-Rebi' Süleyman ibnu Cemmaz

148/765 ilk 14       Süleyman ibnu Mihran el-A'meş

371/981                  el-Muttawwî, Ebu Ca'fer el-Hasan ibnu Said

388/998                  eş-Şenbuzî, Ebu'l-Ferec Muhammed ibnu Ahmed                  

154/771 İlk 7         Ebu Amr Zebban ibnu el-A'la ibnu Ammar el-Basrî Ebu Amr[34]

240/854                  ed-Duri,[35]Hafs ibnu Ömer el-Bağdadî (+)

261/874                  es-Susî,[36] Ebu Şuayb Salih ibnu Ziyad    

156/773 İlk 7 Ebu Ammar Hamza ibnu Habib ibnu Ammar ez-Zeyyad el-Faradi et-Teymî el-Qufî Hamza[37]

220/835                  Hallad,[38] Hallad ibnu Halid eş-Şeybanî

229/843                  Halef,[39] Halef ibnu Hişam el-Bezzar  (+)

169/785 İlk 7 Ebu Ruveym Nafi ibnu Abdurrahman ibnu Ebu Nuaym el-Leysi el-Medeni Nâfî[40]

197/812                  Verş,[41] Osman ibnu Said el-Mısrî

220/835                  Kalun[42], İsa ibnu Mina        

189/805 İlk 7         Ali ibnu Hamza Ebu'l-Hasan el-Kufi el-Kısaî         Kisai[43]           

240/854                  ed-Duri,Hafs ibnu Ömer el-Bağdadi(+)

240/854                  Ebu'l-Haris,[44] Ebu'l-Haris el-Leys ibnu Halid el-Bağdadî

202/817 ilk 14       Ebu Muhammed Yahya ibnu el-Mübarek el-Basri el-Yezidi                

235/850                  Süleyman b. Eyyub ibnu el-Hakem Ebu Eyyub el-hayyat el-Bağdadi el-Basrî

                         Ahmed ibnu Ferrah ibnu Cibril Ebu Cafer ed-Darir el-Bağdadî

205/820 İlk 10       Ebu Muhammed Ya'kub ibnu İshaq el-Hadrami Ya'qub[45]         

234/848                  Ravh, Ebu'l-Hasan Ravh ibnu Abdil-Mü'min el-Hüzeli

238/852                  Ruveys, Ebu Abdullah Muhammed ibnu el-Mütevekkil el-Basrî

229/843 İlk 10       Halef ibnu Hişam el-Bezzar  (+) Halef     

286/898                  İshaq, Ebu Yakub İshak ibnu İbrahim el-Warraq

292/904                  İdris, Ebu'l-Hasan İdris ibnu Abdi'l-Kerim el-Haddad

                                                                                                                                   

Bugün Yaygın Olarak Kullanılan 3 Qrıaat:

 

1-Bütün Dünya:                             Asım'ın Hafs Riwayeti

   Mısır:                                            Asım'ın Hafs Riwayeti

2-Kuzey Afrika: (Mısır Haric)        Nâfi'nin Verş Riwayeti

                                                        Nâfî'nin Kalun Riwayeti (Mushaflar var)

3-Sudan:                                        Ebu Amr Qıraati

 

         Qıraatler Üzerine Yazılan Literatür:

 

         Bu Literatür üzerinde Ebu'l-Hayr Muhammed ibnu Muhammed ibnu'l-CezerÎ Geniş Bilgiler aktarır.

224/838      Ebu Ubeyd el-Qasım ibnu Sellam'ın  Qıraatleri derleyen İlk Kişi olduğu kabul edilir. Sahih kabul ettiği 25 kişi’nin  okumasını "Kitabu'l-Kıraat'ta topladı.

258/871      Ahmed ibnu Cübeyr el-Qufî  5 Şehir’de okunan Farklılıkları birer İmam’a Nisbet eden bir Kitap yazdı.

282/895      Aynı isimli diğer bir Kitab’ın Rawisi de İsmail ibnu İshaq el-Malikî'dir. İlk 7 dahil 20 İmam'ın Qıraatini derledi.

310/922      et-Taberî   Tefsirinde kaydettiklerinden başka 20 den fazla kıraati "el-Camiu fi'l-Qıraat" kitabında topladı.

324/935      Ebu Bekr Muhammed ibnu Ömer ed-Dacunî,  "Kitabu'l-Qıraat" kitabında  21 den fazla Qıraat derledi.

324/935      Ebu Bekr ibnu Mücahid  7 İmam’ın Qıraatini ilk derleyenlerdendir. "Kitabu'l-Seb'atü fi'l-Qıraat"           

Şöyle der:  "İnsanlar Qıraat Hususu’nda, Fıqhi Hükümler’de olduğu gibi İhtilaf etmişlerdir. Hadisler, Sahabe ve Tabiiler'den, Müs­lümanlara kolaylık ve rahmet olmak üzere farklı şekillerde rivayet edildiği gibi, Qur'an'ı okuyanların Qıraatları da Farqlı’dır. Bununla beraber birbi­rine yakındır. Nakiller, Qıraatleri farklı şekillerde nakletmişlerdir. Ben onların du­rumlarını, onlardan imamlara ait olanlarını gösterip Harameyn, Irak ve Şam'da Müslümanların okudukları kıraatleri ayrı ayrı tespit edeceğim ve imam­ların kıraatlerini ittifak ve ihtilaf ettikleri yerleri belirteceğim."

332/943      Ebu Nasr Ahmed ibnu Mesrur el-Bağdadî  10 İmam’ın Qıraati’ni yazdı.

         Ebu'l-Huseyn Nasr ibnu Abdil-Aziz el-Farisî'nin de bu çerçevede çalısması var. "el-Camiu fi'l-Aşr"

437/1045 Mekkî ibnu Ebi Talib el-Qayravanî  Mushaf’ların okunduğu Qıraatler’in Sahih olanları ile olmayanlarını ayırdetmek için Genel Qaideler koyan bir Kitap ya­zdı :"el-İbane an Meanil-Qıraat."

444/1052 Ebu Amr Osman ibnu Said ed-Danî , İbnu Mücahid'in derlediği 7 İmam'ın kQraatleri’ni 500 dan fazla Riwayet ve Tariq ile " el-Camiul-Beyan" adlı kitabında derledi. Ayrıca 7 İmam'ın Qıraatı’nı her İmam'a iki Rawi zikre­derek Müstakil bir Kitap’da da derledi.

505/1116 el-Begawî , İbnu Mucahid'in  derlediği 7 Qıraat’e  İmam'ın Qıraatini de ekle­di.

665/1266 Şihabuddin Ebu Şame  şöyle der:

"Arap Dili’nin Gesahatine Uygunluk ve Sahih Naqille birlikte Mushaf yazısının imkan verdiği her Qıraat Sahih ve muteberdir. Bu 3 esastan herhangi birisi bulunmayan kıraat şazdır ve güvenilir değildir."

İbnu'l-Cezerî şöyle der: "Sonra Qıraat imamları çoğaldılar, şehirlere dağıldılar... Bunlardan Qıraatı, rivayeti ve dirayeti ile meşhur olan el-İtqan Sahibi kimseler olduğu gibi bu vasıflarrdan bir vasıfla yetinenlerde vardı. Bundan dolayı, zamanla aralarında ihtilaflar çoğaldı, zabt azaldı. Nerede ise batıl hakla karışacaktı.  Bu sırada uzman alimler, ellerinin geldiği kadar çalışarak sahih ile batılın arasını ayırdılar, harfleri ve kıraatları topladılar, ve­cihleri ve rivayetleri nisbet ettiler, meşhur ve şaz, sahih ve faz kıraatlerin arasını koydukları usul ve tercih ettikleri esaslara göre ayırdılar."[46]

852/1453 Ebu'l-Qasım en-Nuveyrİ  şöyle der:

"İsnat sahih olacak ifadesinden, Qur'an'ın sabit olması hususunda diğer iki şartla bir­likte senedinin sadece sahih olması ile yetinildiği, ayrıca mütevatir olmasına ihtiyaç bulun­madığı anlaşılabilir. Bu ise aşağıda açıklanacağı gibi, hadis ve Fıqıh alimleri ile diğerlerinin icmalarına aykırı olarak  sonradan ortaya çıkarılmış bir sözdür.  Bu söz sebebiyle bir kısım insanlar Qur'an’ı, senedi hiçbir şekilde sahih olmayan harflerle okumaya başlamış ve teva­türün şart olmadığını söylemişlerdir, böylece, doğru         yoldan ayrılmışlardır.  Halbuki kendile­rinden sahih bir sened istendiğinde getiremiyorlar....  Kıraat alimlerine gelince, hem ilk dö­nemde hem de sonrasında kıraatin mütevatir olması gerektiği hususunda görüş birliği yap­mışlardır. Sonraki dönem alimlerinden Ebu Muhammed Mekkî ve O'na uyan halefleri hariç bu görüş birliğine hiç kimse karşı çıkmamıştır."

1118/1705 Ali en-Nuri es-Safakusî :  "Bu, sonradan ortaya konulmuş olan güvenilmez bir kuraldır. Bu Kural, Qur’an’ı Qur’an olmayanla denk tutmaya götürür. "el-Mekkî'nin Qaidesini Haddad Halef el-Huseynî 1926 Kahire Baskılı "el-Kevakıbu'd-Durriyetü fima verade fi İnzali'l-Qur'an ala Seb'ati Ahruf" Adlı Eserinde savunur: "Sonraki Dö­nemin bazı Alimleri bu kuralda Sened’in sahih olmasının yeterli bulmadı ve mütevatir ol­masının öngörülmesini şart koştu. Qur'an'ın ancak tevatür haberle sabit olacağı, Ahad Haber’­le gelen rivayetle sabit olamayacağını iddia etti. Bu iddiadaki tuhaflık aşikardır. Şöyle ki, eğer bir kıraat mütevatir ise bu durumda yazıya ve Arapça'ya uygunluk esaslarına hiç ihtiyaç duyulmaz. Gerçekten de farklı Qıraatler mütevatir olarak Peygamber'den sabit oldukları za­man ister yazıya uysun, isterse uymasın Qur'an olarak kabul edilmeleri şarttır."

 

         10 KIRAAT

 

         Bir Qıraat’in Sahih olması, Şaz olmaması ( A’meş, Yahya ibnu Wessab, İbnu Cebir gibi Tabiin Qıraatları) için aranan 3 Şart şuydu:

         1.Mushaf Yazısı’nın okunmasına İmkan vermesi

         2.Arapça’ya uyması

         3.Sahih bir Naqle dayanması.

         10 İmam’ın Qıraati bu Şartlar’a uymakta .Bunların Wıraatı’nda iki tür Faqlılık vardır.

 

 

         A-USULÎ FARQLILIK:( Qur'an’ın Melodisi; Tecwidi)

 

         Büyük kısmı böyledir. Bunlarla ilgili olarak ;

         7 Qıraat için İbnu Mücahid'in Eseri ile ed-Dânî'nin "Camiu’l-Beyan fil Qıraati Seb'il-Meşhura ile et-Teysir fil-Qıraatis-Seb" Kitabına," (Tah. Otto Pretzl İst.1930)

         10 Qıraat için İbnu'l-Cezerî'nin "en-Neşr", "Tattibetün -Neşir" Kitaplarına,

         3 Qıraat için "ed-Durretül-Mudiyye fi'l-Qıraati’s-Selâs'a"

         14 Qıraat için ed-Dimyatî'nin Kitabına bakılabilir. Bunlar Çeşitli Qabileler arasındaki Lehçe, Şive Farklılıkları’na dayanır.

 

                    1- Med’li- Qasır’lı Qıraatler:

         Belli Kurallar içinde Bazı Kelimeleri Farqlı Miktarlar’da uzatarak yapılan Qırarat Farqlılıkları’dır. Med Miktarı’ndaki Okumadaki Sürate göre İmamlar arasında 2- 5 Elif Miktarı arasında değişir. 14 Qıraat İmamı’nın bu Tür Farqlılıkları ed-Dimyatî'nin Kitabından izlenebilir.

 

                    2-Sakin Nun ve Tenwin:

         İzhar’lı-İdgam’lı Qıraatlar:

         Bunları takiben Harf’e İdgam veya İzhar ederek yapılan Qıraatler’dir. Genelde Aynı Harfler’de İdgam ve İzhar yaparlar .Bak: ed-Dimyatî.

         İhfa'lı-İqlab'lı Qıraatlar:

         Bu Harfleri takiben Harf’e İhfa veya İqlab ederek Okuma Farklılığı’dır. Genelde bir Müşterek Okuma vardır.

 

                    3-Harflerin Birbirleriyle Bağlantılı Okunması :

         Küçük İdgam:

         Sakin olan Bazı Harfler’in Müteakip bazı Harfler’e İdgam edilerek okunmasıdır. Bu Harfler, genellikle Mahreçlerinde veya Sıfatlarında Aynılık, Benzerlik veya Yakınlık bulunan Harfler’dir. Bazıları Sakin olan te'nis tası ile iz, qad, hel ve bel Kelimelerinin Son Harfini, mü­teakip Bazı Harfler’e yaptıkları İdgam da bu Gurup’da incelenir. Bak: ed-Dimyatî

         Büyük İdgam:

         Her ikisi de Harekeli olan Bazı Harfler’den 1.nin 2.sine İdgam edilerek okun­masıdır.  Bu Harfler, genellikle, Mahreclerinde veya Sıfatlarında Aynılık, Benzerlik veya Yakınlık bulunan Harfler’dir. Bu Okuyuşu sadece Ebu Amr yapar. Bak: ed-Dimyatî.

 

                    4-Hemze'nin Okunması:

         1-Aynı Kelime’de yanyana bulunan iki hemze’yi, bazı Qıraat İmamları Tahkiq ile yani her ikisini de Harekeleri ile okumaktadır. Bir kısım Qıraat İmamı ise, bazı Kelimeler’de ikinci hemze’yi ya Teshil ile veya İbdal ile yani Elif şeklinde med  harfi olarak okumaktadır. Bak:ed-Dimyatî.

         2-Ayrı iki Kelime’de yanyana bulunan iki Hemze’yi, aynı Kelime’de yanyana bulunan iki hemze’nin Qıraatinde olduğu gibi, bazıları Tahkik ile okurlarken bir kısmı ise ikinci Hemze’yi ya Teshil ile veya harekesine uygun olarak kesre harekeli ya ya şeklinde veya elif şeklinde veya  Sakin Waw şeklinde okumaktadır. Ebu Amr ile O'na uyan bazı Qıraat İmamları ise Birinci Hemze’yi bazı yerlerde İskat ile okumaktadır. Diğer bir ifade ile birinci Hemze’yi hiç okumamaktadırlar. Bak: ed-Dimyatî.

         3-Tek Hemze’nin Qıraatına gelince. Harekeli ise bazıları Tahkık ile okurken bir kısmı İbdal ile okumaktadır. Hamza ise, kendisinden önceki Harf de Harekeli olan Hemze’yi Teshil ile okumaktadır. Diğer bir kısmı Naqil ile okur. Yani Hemze’nin harekesini önceki Harf’e kaydır­mak suretiyle.

         Tek olan Hemze, Sakin ise, Harekeli olan Hemze'nin Qıraatında olduğu gibi kimi Tah­kik ile kimi İbdal ile okur. Yani önceki Harf’in Harekesine uygun Med Harfi Şeklinde okur. Ba­zıları ise böyle olan Hemze’yi belli bazı Kelimeler’de Teshil ile okuyor.

         Hamza, İbnu Amir'in Rawisi Hişam ve el-A'meş Kelime’nin Sonu’nda olan Hemze’yi,  Waqıf yaptıkları zaman, diğer İmamlar’ın aksine, bazı Yerler’de Teshil, bazı yerlerde İbdal ile okur. Yani, böyle olan Hemze’yi, ya yumuşatarak veya önceki Harf’in Harekesine uygun Med Harfi şeklinde göstermek için kendisinden önceki Sakin Harf üzerinde Sekte yaparak, yani, Hemze’den önceki Sakin Harf üzerinde kısa bir süre Nefesini tutmak suretiyle okumak­tadır. Bak: ed-Dimyatî.

 

                    5-Wasıl Yapma:

         14 Qârî arasında Kelimeleri Wasıl yapmada Farqlılıklar var. Bazıları Son Harfi Sakin olan Kelime’yi Müteakip Kelime’ye Kesre Hareke ile waslederken, bazıları Damme Hareke ile waslederler.

         İbnu Kesîr ve İbnu Muhaysın kendisinden önceki Harf Sakin olan Müfred Müzekker Zamiri Harekesine uygun şekilde Med ederek waslederken, diğerleri Med etmez.Bak: ed-Dimyatî.

 

                    6-Waqıf ve Sekte:

         Hamza "şey-un" Kelimesinde ya Harfi’nde ve Hemze'den önce Ta'rif Lamı (el) bulunan Kelime’de lam Harfi’nde, Sekte yaparken diğerleri Sekte yapmadan okur. Bunun dışında da Qıraatcılar arasında Sekte’de Farqlılıklar vardır. Bak: ed-Dimyatî.

         Kelime’nin Sonu’nda bulunan Hemze'de Waqıf yapılması ile Konular yukarda yazıldı.  Ayrıca İllet Harfleri'nin Hazfedilmiş bulunduğu Kelimeler’de Waqıf yapıldığında bazıları  Ya­zı’da bulunmayan bu Harfler’in Varlığını önceki Harfi Med’li, okuyarak gösterirler. Bak: ed-Dimyatî

         Mushaf'ta bazı Kelimeler’in Sonları’nda yazılmamış bulunan ve Zaıd ya'ları Qıraat’ta kimileri gösterirler. Bak: ed-Dimyatî

         Cer Harfleri’ne bitişik olan Elifsiz yazılmış bulunan Soru Kelimesi ma üzerinde İbnu Kesir'in Rawisi el-Bezzî, Waqıf yaptığında Sekt ha’sı İlave eder.

         Son Harfi Te'nis ta’sı olan İsimler’de Wakıf yapılmasında da aynı Durum vardır. Kimileri yazıldığı gibi okurken kimileri ha olarak okur. el-Kisaî ise, Son Harfi te'nis tası olan Kelimeler’de, bu Harf ister Açık olarak isterse Kapalı yazılsın, belli bir Usul Dahili’nde ha Şeklinde ve önceki Harf’te İmale yaparak wakfeder.Bak. ed-Dimyatî

 

                    7-İzafet Ya'sı:

         Mushaf’ta Kelimeler’e Bitişik olarak yazılmış bulunan 214 ya, bir kısmınca Fetha, bir kısmınca Sukun ile okunur.Yani kimisi Med Harfi olarak okur. Bak:ed-Dimyat+i

 

                    8-Tefhim, Tağliz ve Terkik:

          Ra Harfini kimileri belli bir Usul içinde Terkik ile okurken bir kısmı Tefhim ile okur.

         en-Nâfi'nin Rawisi Werş, belli bir Usul içinde Lam'ı Tağliz ile okur.Yani Kalın Ses’le.

 

                    9-İmale’li-Fefha’lı okumalar:

         Mushaf'ta bazı Kelimeler’de ya Harfı ile yazılan Elif Harfı’nden önceki Harfi, bazıları belli bir Usulle İmale ile okurken bazıları Fetha ile Tahkik okurlar.

 

                    10-Hu ve Hum Zamirleri:

         İkil ve Çoğul olan Eril ve Dişil Zamirler’de ha Harfi’nin Damme veya Kesre Hareke ile okunması İhtilaflı’dır. Kimi ha'yı kendinden önceki Harf ya olmak Şartı ile, Ya'kub Damme Ha­reke ile okurken bazıları sadece belli Kelimeler’de böyle okurlar.

         Çoğul mimi'nin Sıla ile yani Med edilerek veya Sukun ile okunması da İhtilaflı’dır. Böyle olam mimi, müteakip Harf Harekeli olmak Şartıyla, İbnu Kes^îr ve bazıları Sıla ile okur­ken bir kısmı Sakin okur. en-Nafi'nin Rawisi Werş ise müteakip Harf sadece Kat Hemzesi yani okunması gereken Hemze ise sıla ile okur.

         Mimi müteakip Harf’e Kesre veya Damme Hareke ile wasledilmeside İhtilaflı’dır. Kimi bu mimi, kendinden önce Kesre Harekeli ha ile bundan da önce Kesre Harekeli veya Sakin olan ya Harfi’nin bulunması, müteakip Harf’in de Sakin olması halinde, bazıları Damme ile waslederken bazıları da Kesre ile wasletmektedir.

 

                    B- FERŞ’TE FARQLI OKUMALAR

 

         Mushaf'ta 77.934 Kelime vardır.[47] 10 Qârî 1974 Kelime’yi Arif Güneş'in Sayımına göre Farqlı okumuşlardır. Bunların bir kısmı sadece iki Farqlı Şekilde okunmuşken bazıları daha fazla Farqlılık’ta okundular. İlk 10 Qıraat’ın Sahih bir Senedi vardır ve Mushaf Yazısı’na Uygun’dur. 4 Şaz Qıraat  genelde Yazı’ya Uygunluk gösterir bazen Eksiltme ve Artırmalar var­dır. Bu 4 Şaz Qıraat’te öncekilerde olmayan 934 Kelime’de daha Farqlılık görülür ve bunların çoğunu İrab Teşkil eder. Bunlar Farqlı bir Tashih’tir. ez-Zerkeşî (794/1391) bazı Alimler’in "Şaz Qır­aatleri’n, Tewcih’inin, Sanat bakımından, Meşhur Qıraatlar’dan daha Quvvetli olduklarını söyle­diklerini" aktarır.

 

                    A.Güneş'in Sayımına göre:

                    Qıraatlar’la İlgili Tablolar

 

 İlk 10 Qâri  :         Son 4 Qâri:  Müdrec Qıraatlar:[48]

 

1                         2             3             4             5             6             7             8             9             10           11           12[49]

          

Fatiha                               4                             4

32                      2             2             -              1             -              -              -              -              -              -              -

Bakara                             150                        83

5346  3530      1             -              11           4             52           35           1             44           21           1

İmran                                89                           51

2324  1122      2             1             3             -              11           21           -              -              -              11

Nisa                   64                           41

1511  104         -              -              -              -              12           102         -              13           -              54

Maide                               53                           44

1217  1712      1             -              1             1             1             1             11           1             -              12

En'am                               96                           64

1931  2318      21           1             1             1             1             42           11           52           2             1

A'raf                  77                           55

1719  1719      3             -              4             -              32           -              -              55           -              -

Enfal                  30                           13

63                      64           -              -              -1            -              -1            -1            -              -1            -              1

Tevbe                               49                           15

155    87           1             -              1             -              -              6             -              41           -              -

Yunus                               47                           15

104    93           11           -              1             -              2             1             -              2             -1            -

Hud                    35                           40

46                      115         -              -              -              -              -1            13           -              21           -              -2

Yusuf                                34                           26

410    14           1             -              11           -              -5            -1            -              2             -              1

Rad                    13                           13

16                      45           -              -              -              -              -1            1             -              1-            -              -

İbrahim                            14                           19

107    54           -              -1            -              -1            -              -              1             1             -1            -

Hicr                   19                           9

74                      12           -              -              1             1             -              -              -              2             -              1

Nahl                   43                           10

143    63           -              -              -              -              -              31           -              -1            -              1

İsra                    38                           19

53       3             4             1             -              1             -              -              31           -1            -1            -

Kehf                  57                           21

2210  64           -              -              1             -              1             -1            -1            3             -              -

Meryem            43                           17

152    610         -              -              -              -              -              -              -              -3            -              1

Ta Ha                42                           26

44                      710         -              -              1             5             -2            21           -              -1            -              -

Enbiya                              26                           16

94       47           1             -              -              2             -              -              -              3             -              -

Hac                    38                           14

56                      44           -              -              -1            -1            -              2             1             1             -              -

Mü'minun         34                           18

103    813         21           -              -              2             -1            -              -              42           -              -

Nur                    56                           14

215    121         -              -              -              -              -1            3             1             -1            -              4

Furkan                              27                           6

54                      51           -              -              -              -              1             1             -              3             -              -

Şuara                               26                           19

65                      65           1             1             1             -              -              -              1             -1            -              -

Neml                 35                           18

66                      86           11           -1            1             -              1             -              2             1             -              -

Kasas                               23                           12

93                      45           1             -              -              -              -1            1             -              -              -              -

Ankebut           20                           8

56                      32           -              -              1             -              1             -              -              1             -              -

Rum                  26                           1

21                      3             -              -              -              -              -              -              1             2             -              -

Lukman            16                           5

41                      5             -              1             -              -              -              -              -              -1            -              -

Secde                               6                             3

-                          -              2             -              -              -              -1            -1            -              -1            1             -

Ahzab                               30                           10

62                      13           3             -1            -              -              12           -1            -              -              -              1

Sebe                 30                           8

44                      102         -              -              -              -              -1            2             -              3             -              -

Fatır                   14                           7

15                      4             -              -              -              -              -              1             -              2             -              -

Ya Sin                               33                           11

101    83           11           -              -              -              -1            -              1             3             -              -

Saffat                               30                           11

53                      52           41           -              -              -              -              -              -              -              -              5

Sad                    19                           9

63                      43           12           -              -              -              -              -              -              3             -              1

Zümer                              21                           12

28                      61           -              -              1             -              -              1             -              3             -              -

Mü'min                             22                           13

64                      57           1             -              -              -              1             1             -              1             -              -

Fussilet            11                           9

22                      23           -              -              -              -1            1             -1            -              1             -              -

Şura                  15                           2

31                      41           1             -              -              -              -              1             -              2             -              -

Zuhruf                              35                           8

132    24           11           -              2             1             1             -              -              11           -              -

Duhan                               11                           4

41                      23           -              -              -              -              -              -              -1            -              -              -

Casiye                              15                           5

72                      53           -              -              -              -              -1            1             -              1             -              -

Ahkaf                                17                           8

44                      33           1             -              -              -              -              -1            1             -              -              -

Kıtal                   14                           6

44                      11           -1            -              -              -              -              2             -              -              -              -

Feth                   17                           5

61                      -2            -              -              -              -              -1            -              -              -1            -              -

Hucurat            8                             1

2                         -              -              -              -              -              11           -              -              11           -              -

Kaf                     6                             6

12                      -              -1            -              -              -1            -              -              -              -              -              -

Zariyat                              11                           3

5                         2             -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Tur                     12                           3

22                      4             -              -              -              -              11           1             -              2             -              -

Necm                                12                           5

41                      1             -              -              -              -              -              -              -              11           -              -

Kamer                              6                             3

2                         11           -              -              -              -              -              -              -              1             -              -1

Rahman           11                           7

34                      31           -              2             -              -              -              -              -              -2            -              1

Vakıa                                13                           3

4                         22           1             -              11           -              -              -              -              1             -              -

Hadid                                23                           7

86                      4             1             -              -1            -              -              1             -              -              -              -

Mücadele         12                           3

41                      1             -              -              -              -              -1            -              -              1             -              -

Haşr                  8                             5

31                      13           -              -              -              -              -              -              -              11           -              -1

Mümtahine      5                             1

3                         -              -              -              -              -              -              1             -              -              -              -

Saf                     6                             2

-                          2             -              -              1             -              -              -              -              -              -              -

Cumua                             -                              1

-1                       -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Münafikun       6                             4

2                         11           -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Tegabun           5                             1

11                      -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Talak                                13                           2

94                      2             -              -              -              -              -              -              -              -              -              2

Tahrim                             6                             1

31                      -1            -              -              -              -              -              -              -              1             -              -

Mülk                  6                             -

3                         -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Kalem                               3                             6

-                          -2            -              -              12           -              -              -              -              -              -              -

Hakka                               5                             1

1                         -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Mearic                              8                             2

-                          2             -              -              -              -              -              1             -              12           -              -

Nuh                    3                             6

21                      -7            -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Cin                     18                           -

-                          13           -              -              -              1             -              1             -              -              -              -

Müzzemmil      5                             -

1                         3             -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Müddessir       6                             1

2                         -1            -              -              -              -              -              -              -              -              -              1

Kıyame                             5                             1

2                         -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Insan                                7                             -

-1                       5             -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Mürselat          7                             4

32                      -1            -              -              -              1             -              -              -              -              -              -

Nebe                 6                             -

-                          2             -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Naziat                               6                             2

-2                       2             2             -              -              -              -              -              -              -              -              -

Abese                               3                             2

-                          2             -              -              -1            -              -1            -              -              -              -              -

Tekvir                               5                             -

-                          -              -              -              -              -              1             -              -              -              -              -

İnfitar                                3                             -             

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Mutaffifin         4                             2

-                          1             -              -              -1            -              -              -              -              -              -              -

İnşikak             2                             -

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Buruc                               2                             3

-1                       2             -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Tarık                 1                             -

1                         -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

A'la                    2                             -

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Gaşiye                              5                             -

1                         1             -              -              -              -              -              1             -              -              -              -

Fecr                   8                             1

1                         -1            -              -              -              -              -              2             -              -              -              -

Beled                                6                             1

1                         1             -              -1            -              -              -              -              -              -              -              -

Şems                                1                             -

-                          -              -              1             -              -              -              -              -              -              -              -

Leyl                   -                             -

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Duha                 -                             -

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

İnşirah                              4                             -

4                         -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Tin                     -                              -

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Alak                   -                              -

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Kadr                  1                             -

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Beyyine            -                              1

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -1

Zilzal                 -                              -

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Adiyat                               -                              -

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Karia                                 -                              -

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Tekasür           1                             1

-                          -              -              -              -              -              -              1             -              -              -              -

Asr                    -                              -

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Hümeze            3                             2

1                         -              -              -              -              -              -              -              -1            -              -              -

Fil                       -                              -

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Kureyş                             -                             -

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Maun                 -                             -

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Kevser                             -                             -

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Kafirun             -                             -

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Nasr                  -                             -

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Mesed                              2                             -

1                         1             -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

 İhlas                                 1                             -

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Felak                                 1                             -

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

Nas                    -                              -

-                          -              -              -              -              -              -              -              -              -              -              -

 

506    367         41           6             21           19           24           59           14           78           3             29

148    176         13           6             10           6             32           22           7             38           6             12

 

 

 

         QUR'AN QIRAATI'NIN TEDRİS YERLERİ

 

         Mekke Yılları’nda Rasul-i Ekrem gerek kendi Evinde[50] gerekse Erkam'ın Evi’nde[51] Mü'minler’e Qur'an okudu. Medine Yılları’nda da O'nun Evi’nin bu Amaçla kullanıldığına Qur'an Tanıklık eder.[52]

         İbnu Sa'd, Bedir Savaşı’ndan sonra Medine'ye Muhacir olarak gelen İbnu Ümmi Mektum'un  2.Yıl’da İnşa edilen [53] Daru'l-Qurra'ya indiğini, burasının da Mahreme ibnu Newfel'in Evi olduğunu kaydetmektedir. O bu Ev’de Qur'an okutmakla Meşgul oldu.[54]

 

         Mescidler:

         Hicret’ten sonra Hz.Rasul’un Devesi’nin çöktüğü Arsa Satın alınıp Mescid yapıldı.[55] Üç Bölüm’den meydana gelen bu Mescid’in bir Bölümü’nde Suffa İsmi verilmiş, burada bazı Sahabeler yatıp kalkmış ve Öğretim için kullanılmıştır.[56]

         Abdullah ibnu Amr anlatır: Rasulullah birgün Odalarının birinden çıkar Mescid’e girer. Mescid’de iki Halka görür, birinci Halka’dakiler Qur'an okuyorlar ve Allah'a Dua ediyorlar, ikinci Halka’dakiler ise öğretiyor ve öğreniyorlardı. Şöyle buyurdu: -Hepsi Hayır üzerindedirler, şunlar Qur'an okuyorlar ve Allah'a dua ediyorlar. Allah dilerse onların istediklerini verir, diler­se vermez. Şunlar ise, öğretiyorlar ve öğreniyorlar. Ben ancak bir Muallim olarak gönderil­dim."[57]

         Hamidullah Qâri Istılahı’nın Suffa'da doğduğunu söyler.[58] Hz.Rasul'un Sağlığında Medine'de Mescid Sayısı 9 a yükseldi. "Aşikardır ki, bunların hepsini de Hz.Peygamber'in Emri üzere, Sahabe aynı zamanda Mekteb olarak kullanıyorlardı." der Kettanî.

         Hz.Rasul’un Wefatı’ndan sonraki Fetihler Çağı’nda Kentler Mescidler ve Öğretmenleri ile İhya edildi..Ömer, Basra Walisi Ebu Musa el-Eş'arî'ye, Cuma Namazı için bir Mescid, Qabileler içinde ayrı ayrı Mescidler yaptırılmasını ve Cuma Günü herkesin Cuma Mescidi’nde toplanmalarını yazıyordu. Benzer bir Tamim Qufe ve Mısır'a da gönderilmişti.[59] Mesruq'un Riqayeti’nden Qufe gönderilen İbnu Mes'ud'un burdaki Mescid’de Talim yaptığını öğre­niyoruz.[60]

         Ömer' Şam'a Ebu'd-Derda'yı gönderdi. O ölene dek orada kaldı. Şam  Camii’nde Sabah Namazı’ndan sonra, bildiği Qıraat üzere Qur'an okuttu.[61]

         Tabiin Devri’nde  İmam en-Nafii'nin,[62] Etbau't-Tabiin Devri’nde de el-KisaÎ'nin Mescidler’de Talim’i sürdü. [63]

         Hicri 265 de Ahmed ibnu Tulun tarafından yaptırılan Tolunoğlu Mescidi'nde, Muhtelif Dersler’in Talim edildiği, Tefsir, Hadis, Fıkıh, Tıb ve Astronomi’nin yanında, Qıraat İlmi’nin de, okutulduğu Riwayet edilmektedir.[64]

         Hicri 360 da inşa edilen Ezher Camii’nin, Ta'lim ve Tedris’e Tahsis edilişi de, bundan 18 Yıl sonra olmuştur. [65] Bu Camii’de diğer İlimler’in yanısıra Qıraat İlmi’nin Tedris’ine de yer verildi.

         İnşaları daha ilk Asırlar’da gerçekleştirilen Bağdad'daki el-Mansur Camii’yle Şam'daki Şam Camii’nin birkaç Asır İlmin, Ta'lim ve Tedris edildiği Merkezler haline geldikleri bilinen bir gerçektir.

 

         Medreseler: Daru’l-Qur'an/ Daru'l-Qurra:

 

         Medreseler’in henüz kurulmaya İhtiyaç duyulmadığı zamanlarda, Mescidler’de İlim Halkaları Teşekkül etmeye başladı. Aynı Mescid içinde birden fazla Ders Halkası olması Sorunlar doğurdu.Yatılı Talebeler’in İaşeleri de Öğretimi güçleştiriyordu.

         Nişabur'da Beyhakiye Medresesi kuruldu.[66]

         Selçuklular Iraq'ı alıp Bağdat'a girdiklerinde 447 yYlı’nda Nizamiye Medresesi kurul­du. Bağdad Medresesi içinde el-Mustansırıyye Daru'l-Qurra'sı yer alıyordu.[67]

         Nizamu'l-Mülk'den sonra Nureddin Zengi Medreseleri kuruldu. Şam'da ilk Medre­se’yi o kurdu.[68] Şam'dan sonra Halep, Hama, Humus ve Mısır'da sayıları oldukça Kabarık Medreseler kurulmuştur.[69] Mısır'da kurulan Medreseler arasında bulunan el-Fadılıyye'de, eş-Şatıbî tarafından Qıraat Dersleri verildi.[70]

         en-Nuaymî (ö.927/1521), Nizamiye Medreseleri’nin Kuruluşundan 13 Yıl önce Wefat eden Reşe' ibnu Nazif'in (ö.444/1052), Şam'da kendi Adını taşıyan bir Daru'l-Qur'an kur­duğunu naqlediyor.[71]

         en-Nuaymî'nin naqlettiğine  göre 800lerin Başlarına kadar belli başlı Daru'l-Qurra'lar şunlardır:

 

         1-Reşaiyye Daru'l-Qur'an'ı:

         Reşe' ibnu Nazif tarafından hicri  400 yılları zarfında kurulmuştur. Reşe' ibnu Nazif'in İbnu Amir kıraatı üzere okuduğu, kendisinden bir çok kimsenin rivayette bulunduğu ve İbn Amir kıraatındaki riyasetin kendisinde nihayet bulduğu da gelen haberler arasındadır.[72]

 

         2-İbnu Münca Daru'l-Qur'an'ı:

         Alaeddin ibnu Münca tarafından Şam'da yaptırılmıştır. İbnu Münca'nın vefat tarihi h.701 dir. Bu Daru'l-Qur'an'ın da, 6.hicri asrın ikinci yarısında inşa ettirişdiği anlaşılmaktadır. İbnu Münca bu müessese dışında, daha başka hayır müesseseleri de inşa ettirmiştir.[73]

 

         3-Sencariyye Daru'l-Qur'an'ı:

         Alaeddin Sencari (ö.735/1334) tarafından Şam'da inşa ettirilmiştir. Şam Emevi Camiinin kapılarından birine yakın bir yerde yaptırılan bu Daru'l-Kur'an'ın, kıraatın ta'liminde büyük hizmetleri olmuştur.[74]

 

         4-Cezeriyye Daru'l-Qur'an'ı:

         İbnu Cezeri (ö.833/1430) tarafından inşa ettirilmiştir. Diğer Daru'l-Qur'an'lar gibi, bunun da inşa ettirildiği yer Şam'dır.[75] İbnu Cezeri'nin kıraat ilmindeki yeri, takdirlerin üstün­dedir. Te'lif ettiği kitapların sayısı 35 in üzerindedir.

 

         5-Delamiye Daru'l-Qur'an'ı:

         Zeynuddin Delame (ö.853/1449) tarafından kurulmuştur. Bu Daru'l-Qur'an'da hocalık ve talebelik yapanlara maaş verildiği de gelen rivayet arasındadır.[76]

 

         6-Sabuniyye Daru'l-Kur'an'ı:

         Şam yakınlarında inşa edilen bu Daru'l-Qur'an'ın banisi, Alemüddin es-Sabuni'dir. (ö. 873/1468). Fakir öğrenciler için bir miktar para yardımının da yapıldığı bu müessesede, diğer İslami İlimler de tedris edilmiştir.[77]

 

         7-Haydariyye Daru'l-Qur'an'ı:

         Qadı'l-Qudat Kudbuddin el-Haydari (ö.894/1489) tarafından kuruldu. Şam'da.  Fakir talebelerin ibate ve iaşeleri de burada karşılandı.[78]

 

         Eyyubiler Devri’nde yeni Daru'l-Qur'an'lar inşa edildi. Anadolu Selçukluları ve Karamanoğullarında Daru'l-Huffaz, Osmanlılarda Daru'l-Qurra'lar inşa edildi.[79]

         Selçuklular'da Sahib Ata, Ferhuniye, Sadettin Bey ve Nasuh Bey Medreseleri,[80] Karamanoğulları’nda ise, Hacı Yahya Bey, Hoca Salman, Hoca Yusuf Ağa, Kadı İmamuddin ve Hacı Şemsuddin Daru'l-Huffazları Qur'an ve Qıraat İlmi’nin Tedris edildiği kurumlar’dır.[81]

         Osmanlılar’da Daru'l-Kurra’ların Kuruluşu, büyük ihtimalle İbnu Cezerî'nin Yıldırım Bayazıd Zamanı’nda Bursa'ya gelişiyle (798/1395) başlar.[82]

         Mısır'da kurulan Medreseler arasında özellikle Zahiriyye Medreseleri'nde Hankakı Şeyho'da[83] ve Fadılıyye'de Qıraat Dersleri verildiği Riwayet edilmektedir.[84]

         Çocuk Küttapları’nda da Qur'an Talimi yaptırıldı.[85] Ancak Muhtelif Qıraat Wecihleri’nin Küçük Çocuklara verilip verilmediği bilinmiyor. Çeşitli İslam Ülkeleri’nde Çocukların Talimini ele alan İbnu Haldun, Endülüs, Kuzey Afrika ve Doğu'da Çocuklar’a, Qur'an Öğretimi yanında diğer bazı Bilgiler’in de verildiğini, Batı Afrika'da ise, Qıraat Farklılıkları’nın da öğretildiğini kaydediyor.[86]

 

         Qıraat Kitabları:

         İlk kez Müstakil bir Çalışma’yı el-Qasım ibnu Sellam, Ebu Hatim es-Sicistanî, et-Taberî, ismail el-Qadî yaptılar.

         2.yy.ın başında Yedi Qıraat şöhret kazandı. Basra’da Ebu Amr ile Yakub’un Qıraatlarını, Qufe’de Asım ile Hamza’nın Qıraatlarını, Şam’da İbnu Amir Qıraatini, Mekke’de İbnu Kesir Qıraatını, Medine’de Nafî Qıraatını kabul ettiler.

         3.Asrın sonunda Bağdat’ta İbnu Mücahid ibnu Musa ibnu Abbas 7 Qıraati Aedvin etti. Ancak el-Kisaî’nin adını yazmış, Ya’qub’un Adınını bıraktı.

         İbnu Mücahid Zabıt’ta, Emanette, ömrü uzun olup kıraata devam etmekte, kendisinden kıraat alınıp kabul edilme konusunda, görüşlerin birleşmesinde, şöhret kazanmış kimselerden rivayet edeceğini prensip olarak kabul etmiştir.

 

         Katip Çelebi kendi dönemine kadar Qıraat İlmi’yle yazılmış 177 Eser’den bahseder (II, 1318,1323)

 

         ABDULGANİ, Kadı Abdulfettah, el-Kıraatu fi Nazari’l-Müsteşrikine ve’l-Mulhidin, Daru İbnu Kesir, Şam, 1990

ABDULHALİM, Muhammed Mahmud, Ahkamu’t-Tecvid ve Fedailu’l-Qur’an,Kahire 1990

         ATVAN, Hüseyn, el-Kıraatu’l-Qur’aniyye fi Biladi’ş-Şam, Beyrut, Daru’l-Cil,1982

         BEKKAR,Abdulkerim, Eseru Kıraati’s-Seb’a fi Tatavvuri’t-Tefkiri’l-Lugavi

         BORADİ,Zehran, Mesadirun Arabiyyetun ve Kıraatun fi Meracia Qur’aniyye

         DECVİ, Kasım Ahmed; Kalaidu’l-Fikr fi Tevcihi’l-Kıraati’l-Aşr, Mektebetu Muhammed Ali Subay, Kahire, 1978

         DİB,Ramadan, Risaletu’l-İrfan fi Tecvidi’l-Qur’an, Daru’l-Muhammed, Şam

         DU’AS, İzzet Ubeyd, Fenne’t-Tecvid

         el-GAZZALİ, Muhammed Muhyeddin, Unsuru’n-Nahci’l-Cedid fi Fenni’t-Tecvid

         ez-ZERKAİ, Hüseyin Şeyh Osman, Hakku’t-Tilaveti, Mektebetu’l-Menar, Daru’l-Menahic, 1990

         FERMAVİ, Abdulhayy Hüseyn, Resmu’l-Mushafi ve Naktuhu

         FUDELİ , Abdulhadi, el-Kıraatu’l-Qur’aniyye Tarihun ve Ta’rifun, Daru’l-Kalem, Beyrut, 1985

         HALAVİ, Muhammed Abdulaziz, Keyfe Tucevvidu’l-Qur’ana ve Turettiluhu Tertilen, Mektebu’l-Kur’an, Kahire, 1984

         HATIR,Muhammed Ahmed, Kıraetu Abdillah b.Mes’du Mekanetuha, Mesadiruha, İhsauha, Daru’l-İ’tisam, 1990

         ITR,Diyauddin, el-Ahrufus’s-Seb’atu fi’l-Qur’ani ve Menziletu’l-Kıraati Minha

         İBNU SEYYİD, Osman Amire, Keyfe yutle’l-Qur’an, Daru İbn Kesir

         İBNU ASIM, Abdulaziz bin Abdulfettah, et-Tecvidu’l-Muyesser Kavaidu Kırati’l-Qur’ani’l-Kerim, Daru’t-Turas,1988

         KAMHAVİ,Muhammed Sadık, el-Burhanu fi Tecvidu’l-Qur’an ve Risaletun fi Fedailu’l-Kur’an, Daru’l-Muhabbe, 1989

         LEBİB,es-Said, Difaun ani’l-Kıraati’l-Mutevatire

         MAKRAM, Salim Abdulhalim, Eseru’l-Kıraati’l-Qur’aniyye fi’d-Dirasatşn-Nahviyye, Daru’l-Kitabi’l-Arabi, 1985[87]

         MUHAYSİN, Muhammed Salim, er-Raidu fi’t-Tecvid, Mektebetu’l-Kahire, Kahire, 1977

         MUHAYSİN, Muhammed Salim,Mu’cemu Huffazi’l-Qur’an

         MUHAYSİN,Muhammed Salim, et-Tezkire fi’l-Kıraati’s-Selasi’l-Mütevaireti ve Tevcihiha nin Tariki’d-Dürre ,Kahire, 1978

         MUHAYSİN,Muhammed Sakim, el-Kıraatu ve Eseruha fi Ulumi’l-Arabiyye,1984,Kahire

         SAKAR,Abdulbedi, et-Tecvidu ve Ulumu’l-Qur’an , Mektebetu’l-Vehbe, Kahire, 1990

ŞAHİN,Abdussabur,el-Kıraatu’l-Qur’aniyyetu fi Dav’i İlmi’l-Lugati’l-Hadis, Daru’l-Kalem, el-Kahire, 1966,Mektebetu’l-Hanci, 1989

TANTAVİ, Muhammed, el-Beyanu fi’t-Tecvid, Mektebetu’l-Kahire, Kahire

YESARİ,Muhammed Salih, el-Beyanu fi Tecvidi’l-Qur’an,Beyrut, 1985

 

 

 

 

KIRAAT [88]

 

A-Kıraatların Ortaya Çıkış Sebebleri ve Tarihçeleri:

 

         Göçebe hayatı hayaşan arablarda kabilelerin ayrı oluşu nedeniyle bir çok lehçe farkı meydana gelmişti. Her kabileye kendi lehçesi ile konuşmak kolay gelir. Ve güzel gelir. İslam onları tek lehçe için zorlamadı. Ebu Şame , Abdurrahman ibnu İsmail( 655/1267) el-Murşidu’l-Veciz(Ank,1986, s.77-88) kitabında farklı okuyuş izni ile ilgili 25 rivayet zikreder. Bu konu ile ilgili şu kaynaklara bakılabilir: Yahya Ebu Zekeriya en-Nevevi, Şerhu Sahihi Muslim (Kastalani Hamişi), Beyrut, c.IV, s.99; ez-Zerkeşi, el-Burhan fi Ulumi’l-Qur’an, Beyrut, C.ı, s.211-212;  er-Rafi’i, Tarihu Adab, c.II, s.46-47, et-Taberi,Camiu’l-Beyan , Beyrut, 1988, C.I, s.13-20,30

         en-Nevevi (676/1277) (Şerhu Sahihi Muslim, c.Iv,s.98), Qadı Iyad (544/1149) hadislerdeki seb’a kelimesi ile sayı kasdedilmediğini söylerler. İbnu Sellam (224/839), et-Taberi ( 311/923), Ebu Hatem es-Sicistani ( 248/862) yediden çok sayıda kıraati kitaplarında topladılar. İbnu’l-Cezeri 10 Kıraatı 980 tarikle en-Meşr fi’l-Kıraati’l-Aşr ( Beyrut) kitabında rivayet eder. Kendisinin kıraatte üstad olan 365  kişiyle görüştüğünü söyler. Ebu Ma’iar et-Taberi ( ö.?) ise 1550 rivayet ve tariki Suku’l-Arus’da kaydeder. Ebu’l-Kasım İsa ibnu Abdulaziz el-İskenderi ( 629/1232) nin el-Camiu’l-Akbar ve’l-Bahru’l-Ezhar esrei 7000 rivayet ve tariki içerir ( İbnu’l-Cezeri, 135, Mustafa Çelebi, Keşfu’z-Zunun, II,1317). Yedi Kıraat deyimi h.200 lü yılların başında görülmeye başlandı ( es-Salih, s.248).Ebu Şame’ye göre Ebu Bekr b. Mücahid ( 324/936)  kıraatı 7 sayısı ile ilk belirltendir. Bunun h.3 asrın sonu ile h.4.asrın başında İmam Mushafların yedi olmasına ve hadiste geçen Ahrufu Seb’a ifadesine uyarak kıraatları yedi imamdan topladığına değinir. ( Ebu Şame, s.157,160).

         Sahabe, ihtilafların çokluğundan Qur’an’ın tahrif edilmesi endişesine kapıldılar. Qur’an hafızlarının çokluğuyka artık bu hususa gerek kalmadığını gördüler. Hem bunun için, hem de ihtilaf imkanını ortadan kaldırmak için Qur’an’ı Peygamber’in son kez Cibril’e okuduğu tek şekilde yazdırmaya karar verdiler  der Ebu Şame (s.89,148-149). O farklı okuyuşlardan ancak İmam Mushaf’da yazılı olan kelimelere uygun olup sadece hareke, sukun şedde, medde, kasr, tahlif gibi hususlarla ilgili ihtilaftan kaynaklanan kıraatler rivayet edilip geriye kalanlar terkedildi ( Ebu Şame, s.89-90)

         Mustafa Sadık er-Rafi (1356/1937) insanlara kendi kıraatlerini okutma geleneğini sahabeye dayandırır. Kıraatta Osman, Ali, Ubeyy, Zeyd ibnu Sabit, İbnu Mes’ud, Ebu’d-Derda ve Ebu Musa el-Eş’ariden birçok sahabe ve tabiin kıraat aldı der er-Rafi (Tarihu Adab, II,50). Bütün kıraatleri Rasulullah’a dayanır. Sahabeden sonra Tabiin ve Etbaı Tabiin arasında hadis ve tefsir ilminin tedvinine başlandığı dönemde bazı alimler kıraatı, ilmi bir disiplin olarak kurmaya yöneldiler. Böylece bugünkü kıraat imamları ortaya çıktı.

        

B.Kıraatların Tasnifi:

 

         Sened yönünden 6 kısma ayrılır:

         1.Mütevatir: Senedin başından sonuna kadar mütevatirdir. İlk 7 kıraat böyledir der es-Suyuti (el-Itkan, I,99)

         2.Meşhur Kıraat:Senedi sahih olup sahih kıraat şartını taşıyan, Qurra nezdinde meşhur olan, galat ve şazz olmayan kıraat. Red ve inkarı caiz görülmez.

         3.Ahad Kıraat:Senedi sahih olup Qur’an’ın imlasına muhalif olan veya diğer kıraatler gibi meşhur olmayan kıraattir der Itr (s.110). 55/er-Rahman 76 daki refrefin yerine rafarifa ve abkariyyin yerine abakariyya okunması sahih kıraate aykırı değildir. es-Suyuti 3 ahad kıraatla kıraatları 10 a çıkarır ( el-İtkan, I,99)

         4.Şazz Kıraat:Qur’an imlasına veya Arap dil kuralına uygun olsa bile senedi sahih olmayan kıraattir. 1/el-Fatiha 3 deki Malik ismi failini meleke şeklinde fiil okumak gibi.

         5.Uydurma Kıraat:Senedi yoktur.

         6.Mudrec Kıraat:Tefsir mahiyetindedir. Hasan el-Basri, 19/Meryem 71.de geçen variduha kelimseinden sonra el-vurudu ed-duhul ibaresine yer verir. Alimler bu son 3 kıraatla okumayı caiz bulmazlar. ( es-Suyuti, el-Itkan, I,99)

 

C.Kıraatların Kabul Şartları

 

         Çeşitli eserlerde (es-Suyuti I,99, es-Salih, s.255) Makbul kıraatları şaz kıraatlardan ayıran 3 şart sayılır.

         a.Kıraatın İmam Mushaf’ın imlasına uygun olması

         b.Arap dili gramerine uygun olması

         c.Senedin sahih olması. Bu senedin güvenilir kıraat imamlarından birine ulaşması. Senedin ulaştığı bu imamın güvenirliği kafidir.

 

D.Ahrufu Seb’a ile Kıraati Seb’a Arasındaki Farq   

 

         Ebu Şame, el-Buhari ve Müslim’de de geçen yedi harf rivayetini 19 tarikle rivayet eder (s.77-90). Bu nedenle o mütevatir görülür. Ancak anlamı hususunda fıkıhcılar, müfesirler ihtilaf ederler. Ebu Şame 91-145 sahifelerinde 30 görüş nakleder. Tahir el-Cezayiri’ de bir çok anlamdan bahseder (s.78-98).

         Ebu Şame yedi harf ve yedi kıraatın ayrı şeyler olduğunu söyler ( s.146-147). Yediden fazla 14, hatta Ebu Muhammed Mekki (437/1045) 70 ün üzerinde kişiden kıraat naklederler der Ebu Şame (s.151) Yedi harf Yedi Kıraat’tan daha kapsamlı görülür. Yedi Harf Arapların kelimeleri ters çevirmedikçe kendi lehçelerine göre okuma ruhsadıdır. Osman döneminde kaldırıldı. Kıraatlar ise bugünde yaşayan tahfif, tahrim, tarkik, idgam ve ed-kasr gibi kelime içi olaylara bakar.

 

 

Türkçenin Bozuk Kıraatları Üzerine Bir Okuma Parçası: [89]

 

         Önceleri bir sinema dili vardı. "Nayır, nolamaz" seslenişli yerli filimlerle alay eder­dik. Sonra pempe diziler kendilerine has diller edindi. Yabancı artistin ağız oynatışına uygun kelimeler aranır, ötesi düşünülmezdi.

         "Kaç gibi geleyim, üç gibi iyi mi?"

         "Kendine iyi bak"

         "Kahhrettsin" gibi ucubeler böyle oluştu.

         Bir de baktık, çok özel ağızlı televizyon konuşmacıları türemiş. Hakem yerine "haakem" diyen abullabutların, herkes diyeceğine bastıra bastıra "herkezz" cızıltısıyla ses­lenen ham maddelerin ardı arkası kesilmedi.

         Porgıram,porogram,pogram,pırogıram,porogıram ötüşlü kuşlar bile duyduk biz. Program diyebilenler öylesine az idi ki.

         Tam bunlardan kurtuluyoruz sanırken sıradakiler gözüktü. Bunlar da teşekkür me­raklısıydı, iyi mi?

         "Bana bu fırsatı verdiğiniz için teşekkür ederim."

         "Bu fırsatı tanıdığınızdan dolayı size ve bu porgırama emeği geçenlere, eniştenize, yengenize, emminize, üniversitedeki kardeşinize çok teşekkür ediyorum."

         "Çok güzel bir soru sordunuz. Ama evvela böyle bir program yaptığınız için hepinize ayrı ayrı teşekkür ediyor; sevgiler, saygılar, en samimi hörmetlerini sunu­yorum."

         Konuşmanın yarısı teşekkür.

         Dinleyiciler fitil olmuş kimin umuru?

         Kıyıda köşede, ne kadar unutulmuş adam varsa, evhamlı hanımına rastlanmışsa tek tek televizyonlara davet edildi.

         Gene de iyi dayandık.

         Ne sabırlı milletiz biz?

         Antrenman demeyi beceremeyen; Antıraman, antaraman, antırman, antıreman, antreman arasında dallar budayan dil ve fikir yetimi otoriteler spor üstüne konuşuyordu. Ah­kam kesiyordu.

         Tabii, ak koyunla kara koyun şıpınişi ortaya  çıkıyordu.

         Çok iyi dayandık canım.

         Şimdi bile dayanıp durmaktayız.

         Adam sinemacı, kadın ise aktris. Ama "Aktris" demeyi öğrenememiş. Varsa yoksa aktrist..

         Hiçbir sözlükte, sanat literatüründe "Aktrist" diye bir kelime bulamazsınız. Onun aslı "Aktris" dir. Neymiş? Birdaha okuyun da iyi öğrenin.

         En zoruma giden ise kelli ferli kişilerin, hatta bol mürekkep yalamış hokkabazların, "Gelerekten, giderekten, olaraktan, biterekten, geçerekten" diye tutturmaları.

         Türkçemizde böyle müziksiz, şiiriyeti noksan kelime yok.

         Gelerek, giderek var. Gelerekten, giderekten... asla. Ama kime söylersiniz?

         Her şeye maydanoz sayın yırtıklar, utanacak yerde insaflar önünde tekrar tekrar arzı endam eyleyip durmakta.

         Yahu ne dayanıklı milletiz biz? Bunca sabır iyiye mi alamet dersiniz?